Złotnictwo

Kolekcja złotnictwa MNK to zbiór niezwykle zróżnicowany, złożony z zespołów sreber korpusowych, sztućców, przedmiotów zdobionych emalią, biżuterii i akcesoriów ubioru. Wśród sreber korpusowych wyróżnić można zespoły sreber służących do celów liturgicznych, w nim zabytek najcenniejszy tzw. czarę włocławską z 1. połowy X wieku. Druga część zespołu to srebra korpusowe z XVII-XVIII wieku o przeznaczeniu świeckim reprezentowane przez eksponaty pochodzące z terenu Rzeczypospolitej m. in. z Krakowa, Gdańska, Torunia, Lwowa, Wilna i Warszawy. Ośrodki europejskie reprezentowane w kolekcji to: Norymberga, Augsburg, Hamburg, Wrocław, a w przypadku zabytków z XIX wieku także Wiedeń i Petersburg. Wśród eksponatów z poddziału na uwagę zasługuje zespół judaików wykonanych ze srebra, są to m. in.: tarcze i korony na Torę, balsaminki i jady. Dzięki darczyńcom, m.in. Emerykowi Hutten-Czapskiemu, Muzeum posiada najlepszą  kolekcję polskich łyżek z XVI i XVII wieku. Z akcesoriów ubioru wykonanych ze srebra i kamieni jubilerskich w zbiorach znajduje się bogaty zestaw polskich guzów oraz pasów metalowych wykonanych w okresie od XVII do XIX wieku. Dopełnieniem tej części kolekcji jest zbiór biżuterii m. in. pierścieni, brosz, bransolet i zegarków - głównie z XVIII i XIX wieku, w tym także unikalny zestaw biżuterii patriotycznej noszonej w celu wyrażenia postawy obywatelskiej i polskich uczuć narodowych wobec sytuacji zagrożenia ojczyzny lub żałoby narodowej. Złotnictwo reprezentują także, wykonane ze szlachetnych tworzyw pamiątki po wybitnych Polakach m.in. po Tadeuszu Kościuszce, księciu Józefie Poniatowskim, królu Stanisławie Auguście Poniatowskim.

Gemmy
Kolekcja gemmogliptyki licząca 3300 eksponatów  jest jednym z najcenniejszych zespołów zabytkowych w zbiorach działu. Główny trzon tego zasobu - 2500 obiektów, stanowi przekazana Muzeum w roku 1886 kolekcja Konstantego Schmidta-Ciążyńskiego. W skład zbioru wchodzą m. in. mezopotamskie pieczęcie cylindryczne, gemmy sassanidzkie, skarabeusze i skaraboidy, gemmy magiczne oraz greckie i rzymskie intaglia i kamee. Duża część zbioru to sygnowane gemmy, głównie intaglia z XVIII i XIX wieku z terenu Włoch, Francji i Anglii. Mniejsze kolekcje tworzące poddział to zespoły tłoków pieczętnych z polskimi i obcymi herbami szlacheckimi pochodzące ze zbiorów Mathiasa Bersohna i Emeryka Hutten-Czapskiego. W 1949 roku, wraz ze spuścizną po kolekcjonerze Leonie Kostce, Muzeum wzbogaciło się o kolejną różnorodną kolekcję gemm zawierającą zarówno zabytki starożytne, jaki przykłady gliptyki nowożytnej i XIX-wiecznej.

Meble
W zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie znajdują się unikalne zespoły różnego rodzaju mebli polskich i obcych z okresu od XV do połowy XX wieku. Warta szczególnej uwagi jest  kolekcja małych form meblarskich powstałych w XVII i XVIII wieku. Składają się na nią sepety, lady cechowe, kuferki, szkatułki i kasetki, zdobione technikami intarsji i  inkrustacji. Na szczególne wyróżnienie zasługują kabinety z XVI wieku: hiszpański, tzw. wyprawowy i dwa rzeźbione, wykonane w Genui. Równie cenne są barokowe i późnobarokowe meble polskie z trenu Gdańska i tzw. meble Kolbuszowskie. Muzeum posiada także meble ze Śląska, Saksonii i Francji. W zestawie sprzętów z XIX wieku najliczniej reprezentowane są - zarówno polskie jak i wiedeńskie - meble empirowe i w stylu biedermeier. Do unikatowych należą meble z cechami stylu secesji, projektowane przez Stanisława Wyspiańskiego, a także Edwarda Trojanowskiego, Karola Maszkowskiego i Karola Tichego. W opisywanym poddziale znajduje się niewielka, ale ważna kolekcja instrumentów muzycznych. Wspomnieć należy o violach da gamba pochodzących z warsztatów rodziny Grobliczów: Marcina Groblicza I z roku 1601 i Marcina Grobilcza V z początku XVIII wieku. Wśród zabytków XIX wiecznych  na uwagę zasługują instrumenty z krakowskiej szkoły lutniczej: m.in. skrzypce Wojciecha Pilchowskiego i gitary autorstwa Szymona Gutowskiego czy Tomasza Pasamońskiego.

Szkło
Kolekcja szkieł obejmuje zabytki od czasu Cesarstwa Rzymskiego po współczesne realizacje artystyczne z początków XXI wieku. Wyjątkową pozycję w zbiorach zajmuje depozyt złożony w Muzeum przez konserwatora miejskiego. Jest to pochodzący z okresu od XIII do XV wieku korpus witraży z kościoła oo. Dominikanów pw. św. Trójcy w Krakowie. Inne cenne zespoły to: kolekcja szkieł barokowych z manufaktur polskich takich jak Huta Kryształowa pod Lubaczowem oraz w Nalibokach i Urzeczu. Z huty w Urzeczu pochodzi -jedyny zachowany w polskich zbiorach muzealnych - zestaw barakowych luster. Ponadto Muzeum posiada największą w Polsce kolekcję tzw. szkieł serwisowych z manufaktur polskich i czeskich z przełomu XVIII/XIX wieku. Dzięki kolekcji należącej do byłego Muzeum Techniczno-Przemysłowego w oraz licznym ofiarodawcom Muzeum posiada jeden z najlepszych w Polsce zbiorów środkowoeuropejskiego, głównie czeskiego szkła biedermeierowskiego. Przejęcie przez MNK w 1950 roku spuścizny Muzeum Techniczno-Przemysłowego uzupełniło kolekcję szkieł z 2 poł. XIX wieku o reprezentujące  historyzm: szkła z huty Antonio Salviatiego z Wenecji oraz kolekcje szkieł z hut czeskich, zamawianych przez wiedeńską firmę L. & J. Lobmeyr. Wśród zabytków z okresu secesji najcenniejsze są szkła francuskie autorstwa Emila Gallè i braci Daum. W realizacjach z 2. połowy XX wieku, wśród polskich szkieł unikatowych znajdują się znakomite, wczesne prace Henryka A. Tomaszewskiego z końca lat 40-tych, prace Jerzego S. Orkusza z lat 70-tych oraz szereg prac innych wybitnych polskich projektantów.

Zegary
Zbiory zegarów Muzeum Narodowego w Krakowie to najbogatsza i najbardziej reprezentatywna kolekcja w Polsce. W przeważającej części została zgromadzona przed II wojną światową dzięki darom prywatnym i muzealnym zakupom. Znaczącą pozycję w kolekcji zajmują zabytki pochodzące z Muzeum Techniczno-Przemysłowego dołączone do zasobu MNK w 1950 roku. Obecnie w kolekcji odnaleźć można wszystkie typy zegarów mechanicznych m.in. różne rodzaje zegarów stołowych, ściennych, kominkowych i szafkowych, które powstały w czasie od XVII do połowy XX wieku. Zbiór polskich zegarów stołowych zwanych  kaflowymi z XVII i XVIII wieku zawiera unikalne przykłady zegarmistrzostwa z warsztatów Wilna, Torunia, Krakowa i Gdańska. Na szczególną uwagę zasługują zegary Wolfganga Prennera z Krakowa oraz zegary stołowe autorstwa Jakuba Giercke z Wilna. Wśród obiektów z 2. połowy XVIII wieku  za bardzo cenne uznać należy  zegarmistrzowskie cracoviana - zegar ścienny tzw. cartel i zegar kominkowy z figurą Chronosa autorstwa Jana Gotfryda Krosza oraz rzadki egzemplarz zegara podróżnego. Z zabytków zegarmistrzostwa powstałych poza terenem Polski na uwagę zasługuje kolekcja paryskich i wiedeńskich zegarów kominkowych powstałych w końcu XVIII wieku i w 1. ćwierci XIX oraz XIX-wieczne zegary ścienne i stołowe pochodzące z krajów Europy środkowej.

Instrumenty precyzyjne i pomiarowe
Na poddział Instrumenty precyzyjne i pomiarowe składa się 200 eksponatów służących do wykonywania pomiarów, ważenia i obserwacji. Ważną część kolekcji stanowi zespół zegarów nie mechanicznych m. in. zegary słoneczne równikowe i horyzontalne, piaskowe i oliwne. Rzadkością są dwa polskie duże zegary słoneczne horyzontalne  wykonane w 4. ćwierci XVIII wieku w warsztacie Ignacego Manuvira w Wilnie. Wśród zabytków z innych ośrodków artystycznych wyjątkowy jest norymberski globus stołowy z przedstawieniem nieba autorstwa Johanna Gabriela Doppelmayra i Johanna Georga Puschnera z 1730 roku. Zespół instrumentów pomiarowych reprezentują zabytkowe miary, kątownice, cyrkle, liniały, termometry i barometry. Ponadto Muzeum jest właścicielem imponującej kolekcji różnego typu wag i towarzyszących im zestawów odważników pochodzących z czasu od XVI do XX wieku. Kolekcję uzupełniają powstałe głównie w XIX wieku  lunety, lornetki, lorgnon, okulary, binokle i monokle.

Malarstwo na szkle
W kolekcji poddziału malarstwa na szkle liczącej 370 zabytków głównie z XVIII-XIX wieku, zgromadzono artystyczne i ludowe przykłady zdobienia tafli szklanych różnymi technikami malarskimi. Zasadniczą część zbioru stanowią przykłady malarstwa ludowego z 2. połowy XIX wieku obejmujące teren Podhala, Spisza i Orawy. Zabytki zostały pozyskane m. in. dzięki przejętej przez MNK spuściźnie po Muzeum Techniczno-Przemysłowym w Krakowie, w tym najliczniejszej, pochodzącej z zakupu w 1921 roku kolekcji Bronisławy Giżyckiej z Zakopanego. Odrębną i mniej liczną grupę stanowią przykłady malarstwa na szkle z portretami lub scenami rodzajowymi z warsztatów francuskich, niemieckich lub śląskich. Zabytkiem wyjątkowym  jest przenośny ołtarzyk wykonany ze szkła techniką witrażową, a zdobiony rzadką dekoracją w typie eglomisè (technika zdobienia szkła polegająca na grawerowaniu motywów dekoracyjnych w złotej lub srebrnej folii położonej na odwrotnej stronie szyby i wypełnieniu rytu farbą). Ołtarzyk powstał zapewne we Wrocławiu  w 1. ćwierci XVII wieku pod artystycznym wpływem środowiska niderlandzkiego.

Opracowanie: Alicja Kilijańska

Kurator kolekcji złotnictwa, gemm, szkła, mebli, zegarów, IPP, malarstwa na szkle - Alicja Kilijańska, akilijanska@mnk.pl