Księgozbiór

Księgozbiór Czartoryskich, stanowi trzon kolekcji bibliotecznej. Zbiór liczy obecnie ponad 231.000 woluminów, na który składają się: starodruki (w tym inkunabuły i cimelia), druki nowe (w tym druki ulotne i muzykalia), czasopisma, kartografia i kalendarze. Wiele z nich to wydania bibliofilskie, unikaty i druki bardzo rzadkie, posiadające cenne oprawy.

Wśród 333 inkunabułów do szczególnie wartościowych należy zbiór druków sewilskich Stanisława Polaka (14 woluminów) oraz dzieła wędrownego drukarza z Bawarii Kaspra Straubego, działającego w Krakowie. Inkunabuły reprezentowane w bibliotece to najczęściej druki religijne, teologiczne, liturgiczne, prawnicze, filozoficzne a także historyczne i geograficzne. Niektóre z nich posiadają ręczne wielobarwne zdobienia, co stanowi ich dodatkową wartość.

Cimelia to zespół obejmujący 2600 poloników szesnastowiecznych. W skład tej kolekcji wchodzą druki wydane na terenach historycznie należących do Polski oraz Polski dotyczące. Wśród skarbów księgozbioru wymienić należy dzieło Mikołaja Kopernika: De revolutionibus... w oprawie z biblioteki króla Zygmunta Augusta, dzieła Macieja Miechowity i Marcina Kromera będące pierwszymi wykładami na temat historii Polski, Statuty Jana Łaskiego, które można uważać za pierwszą konstytucję, dzieła Stanisława Orzechowskiego i Andrzeja Frycza Modrzewskiego dające wykładnię teorii renesansowego społeczeństwa. Wśród poloników XVI wieku jest wiele unikatów i egzemplarzy o dużych walorach artystycznych.

W zbiorze map i atlasów na szczególne wyróżnienie zasługuje atlas factice Antonia Lafreri, rękopiśmienna kolorowana mapa Ukrainy Guillaume Beauplana oraz mapa Chin z 1605 roku. Ważną część zbiorów stanowią plany i widoki miast oraz plany fortyfikacyjne i batalistyczne.

Wśród 5660 roczników kalendarzy do najcenniejszych należą XVIII-wieczne kalendarzyki polityczne, między innymi Kolęda warszawska czy Kalendarz polityczny dla Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Ważnych informacji dotyczących problemów emigracji i sprawy polskiej w latach 1800-1918, dostarcza zbiór druków ulotnych opracowanych przedmiotowo. Wyodrębnione w osobnym katalogu wraz z dostępnymi jedynie poprzez katalog alfabetyczny, stanowią ok. 20 tys. jednostek.

Bardzo cenny jest również zbiór czasopism liczący około 3800 tytułów, obejmujący periodyki polskie i obce, wydawane od XVII wieku do czasów współczesnych. Najstarszą pozycją jest "Gazette de France" z lat 1635-1684, będąca zbiorem gazet francuskich, złączonych jedną oprawą na początku XIX wieku. Dobrze reprezentowane są czasopisma z XVIII i XIX wieku, wśród których znajdują się tytuły francuskie, niemieckie, angielskie oraz polskie. Wśród prasy polskiej z XVIII wieku warto wymienić między innymi "Gazety Polskie", "Monitor", "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne". Szczególnego znaczenia nadaje kolekcji zbiór czasopism oraz gazet krajowych i emigracyjnych, pochodzących z XIX wieku. Na uwagę zasługuje chociażby kompletne wydanie dziennika krakowskiego "Czas", wychodzącego w latach 1848-1939, który w formie zdigitalizowanej jest dostępny na stronie Małopolskiej Biblioteki Cyfrowej.

Muzykalia (druki i zapisy rękopiśmienne) kolekcjonowane przez kilka wieków przez miłośników muzyki, głównie przez rodzinę Czartoryskich, tworzą zbiór o bardzo zróżnicowanym spektrum. Obejmują wszystkie gatunki i formy muzyki świeckiej i religijnej, polskiej i zagranicznej znane od XIII wieku po wiek XX. Punktem ciężkości zbioru jest europejska, salonowa muzyka fortepianowa XIX wieku.

Księgozbiór Czartoryskich uzupełniany jest systematycznie, dotyczy to wydawnictw ciągłych: periodycznych, seryjnych, zbiorowych a także wydawnictw zwartych mieszczących się w profilu zbiorów, dotyczących kolekcji Biblioteki i Muzeum Książąt Czartoryskich.


Archiwum i Zbiór Rękopisów

U początków archiwum i kolekcji rękopiśmiennej Czartoryskich leżała chęć dokumentowania własnej działalności publicznej członków rodu, względy prawne związane z prowadzeniem spraw sądowych i posiadaniem dokumentów pozwalających na legitymowanie się nimi przed trybunałami, pasja kolekcjonerska oraz chęć stworzenia warsztatu pracy dla historyków.

Dział obejmuje ponad 14.000 jednostek sygnaturowych zawierających dziesiątki tysięcy dokumentów w formie luźnej lub oprawnej.

Wyróżnić w nim można następujące grupy archiwaliów:

• traktaty i dokumenty państwowe, akta sejmowe i sejmikowe, inwentarze Skarbu Koronnego, archiwum gabinetowe Stanisława Augusta, kopie dokumentów do historii Polski tzw. Teki Naruszewicza i Acta Tomiciana oraz Archiwum Hotelu Lambert, rękopisy średniowieczne, w tym iluminowane (polskie i obce), Autografy sławnych ludzi od średniowiecza po wiek XIX

• dokumenty prywatne rodziny Czartoryskich

• dokumenty związane z działalnością gospodarczą w latyfundiach Czartoryskich na obszarze całej Rzeczpospolitej

• dokumenty do dziejów muzeum i biblioteki od XVIII-XX w.

Rękopisy opracowywane są zgodnie z obowiązującymi standardami opracowania rękopisów Biblioteki Narodowej, w formie drukowanych katalogów oraz katalogu komputerowego (w formacie MARC 21). Dotychczas ukazały się katalogi rękopisów dotyczące sygnatur 1-1681 (S. Kutrzeby, J. Korzeniowskiego), 1682-2000 (M. Kukiela i A. Homeckiego), 2001-2300 (J. Nowaka), 5214-5441 (J. Pezdy, J. Nowaka) oraz 2 tomy katalogu dyplomów pergaminowych (J. Tomaszewicz i W. Szelińskiej). Część cennych zachodnioeuropejskich rękopisów iluminowanych zostało opisanych w katalogu (B. Miodońskiej i K. Bałus) towarzyszącym wystawie Puławska kolekcja rękopisów iluminowanych księżnej Izabeli Czartoryskiej (2001 r.). Dalsze katalogi rękopisów czekają na publikację.

Kierownik: Paweł Wierzbicki
pwierzbicki@mnk.pl