Gabinet Numizmatyczny został założony w 1883 roku. Skromny początkowo zbiór rozrastał się głównie dzięki hojności prywatnych ofiarodawców, np. Jana Matejki, Leonarda Lepszego, Henryka Bukowskiego, Henryka Gąsiorowskiego, Karola Plage oraz Marii i Ludwika Żytyńskich. Darowizna kolekcji Emeryka Hutten-Czapskiego dokonana w 1903 roku spowodowała radykalną zmianę rangi Gabinetu, w kolekcji którego znalazł się najbardziej reprezentatywny zbiór monet, medali i banknotów polskich z szeregiem unikatów, np. denar Bolesława Chrobrego GNEZDVN CIVITAS czy dukat Władysława Łokietka.

Wkrótce napłynęły dalsze dary, w tym zespoły monet pochodzące ze skarbów (Dzierżnica II, Pełczyska). Wśród najważniejszych ofiarodawców można wymienić Wiktora Wittyga, Julię i Piotra Umińskich, Bronisławę Starzeńską, Henryka Mańkowskiego, Franciszka Biesiadeckiego, Prezydium Miasta Krakowa, Władysława Bartynowskiego, Adama Wolańskiego czy Stanisława Mineykę. Obiekty pozyskiwano także dokonując zakupów oraz wymieniając dublety. Po II wojnie Gabinet wzbogacił się o kolejne dary, m.in. Karola Halamy - monety antyczne, Jadwigi i Andrzeja Kleczkowskich (po Zygmuncie Zakrzewskim) - monety piastowskie, czy w ostatnich latach dary Lecha Kokocińskiego - m.in. monety antyczne i fałszywe, Williama Stancomba, Jacka Budyna, Tadeusza Zawadzkiego, Mirosława Kruszyńskiego i Jana J. Kołeckiego. Kolekcja jest w dalszym ciągu również wzbogacana zakupami.

Obecnie zbiór Gabinetu liczy około 112 tysięcy obiektów. Składają się na niego m.in.:

• monety antyczne (ok. 9000),
• polskie i obce (ok. 62 000),
• medale (ok. 8160),
• medaliki religijne (2687 sztuk),
• banknoty (ok. 18 600),
• varia (ok. 6450 obiektów)
• depozyt (ok. 4400).

Na podzbiór monet antycznych składają się monety greckie od epoki archaicznej po okres hellenistyczny, celtyckie, w tym słynny stater typu krakowskiego, rzymskie republikańskie i z okresu cesarstwa oraz bizantyńskie. Najliczniej reprezentowane są monety cesarstwa rzymskiego. Ciekawą grupę stanowią monety celtyckie i tzw. germańskie.

W zbiorze monet polskich szczególnie cenny jest zespół denarów pierwszych Piastów, brakteatów hebrajskich Mieszka III, groszy Kazimierza Wielkiego, pierwszych polskich monet złotych i talarów oraz donatyw gdańskich i toruńskich (XVI-XVII wiek). Z grupy numizmatów historycznie z Polską związanych należy wymienić monety krzyżackie, pochodzące z lenn nadbałtyckich, sasko-polskie oraz monety prywatne i zastępcze. Niemałą grupę tworzą monety orientalne od średniowiecznych po współczesne, w tym arabskie, tureckie, tatarskie, monety z Indii, chińskie, koreańskie i japońskie. Ważny zespół stanowią również monety obiegowe świata.

Kolekcja pieniądza papierowego i papierów wartościowych zawiera banknoty polskie i obce niemal z całego świata, obejmujące okres od końca XVIII wieku do czasów współczesnych.
W zbiorze znajduje się m.in. pełna reprezentacja banknotów kościuszkowskich z 1794 roku wraz ze zszywkami ich grzbietów, pieniądz Księstwa Warszawskiego z unikatowym rysunkowym projektem, cenne obiekty Królestwa Polskiego w walucie złotowej wraz z odręcznym projektem Jana Minheymara oraz banknoty opiewające na ruble srebrem. Kolekcja zawiera również papiery wartościowe z okresu XIX-XX wieku, pieniądz zastępczy od XIX-wiecznych bonów dominialnych począwszy, po inne bony zastępcze z pierwszej ćwierci XX wieku, w tym emisje Legionów Polskich, bony pochodzące z Krakowa, Lwowa czy innych miejsc wydania.

Kolekcja medali (XVI-XXI wiek) obejmuje przede wszystkim medale polskie (królewskie i prywatne) oraz obce, w tym dzieła najwybitniejszych artystów z tej dziedziny: Samuela Ammona, Sebastiana Dadlera, Jana Höhna starszego czy Jana Höhna młodszego. Na uwagę zasługuje także bogaty zbiór medali związanych z osobami elektorów saskich na tronie polskim (Augusta II i Augusta III), Stanisława Augusta Poniatowskiego, oraz medale XIX i XX w., wśród których nie brak nazwisk takich twórców jak David d'Angers, Władysław Oleszczyński, Carl Radnitzky, Anton Scharff, Jan Raszka, Jan Wysocki, Józef Gosławski. W skład poddziału wchodzi również kolekcja medalików religijnych.

Podzbiór variów tworzy przede wszystkim kolekcja monet fałszywych, będąca jedynym tego typu i rozmiaru zbiorem w polskich muzeach. W jego skład wchodzi ok. 3800 monet, a także XIX-wieczne stemple fałszerskie wykonane przez Józefa Majnerta, pracownika Mennicy Warszawskiej, który w latach 1836-1851 fałszował rzadkie monety polskie. Zespół obejmuje zarówno współczesne fałszerstwa kolekcjonerskie, jak i te z epoki.

Zbiory numizmatyczne oraz biblioteka są udostępniane do celów badawczych  zgodnie z zasadami udostępniania zbiorów  Muzeum Narodowego  w Krakowie po uprzednim porozumieniu i ustaleniu terminu z pracownikami Gabinetu.

Udostępnianie zbioru w godzinach 9.00-15.00

Zespół:
dr hab. Jarosław Bodzek - kierownik Gabinetu, monety starożytne
Mateusz Woźniak, monety średniowieczne
Anna Bochnak - monety nowożytne, varia
Dorota Malarczyk - monety orientalne i obiegowe monety świata
Anda Jaworucka-Drath - pieniądz papierowy