Zbiory starodruków zapoczątkowane zostały darem rodziny Czapskich – ponad ośmiotysięczną biblioteką Emeryka Hutten-Czapskiego. Po włączeniu do niej kolekcji Chodkiewiczów, Heleny Dąbczańskiej, Edwarda Goldsteina, Feliksa Jasieńskiego, Wacława Lasockiego, Adolfa Sternschussa, Adama Wolańskiego i innych biblioteka starodruków liczy obecnie ponad 26 tysięcy pozycji i w całości została zaliczona do Narodowego Zasobu Bibliotecznego. Do zbioru biblioteki włączono także dzieła wydane w 1. połowie XIX wieku. Zgromadzono głównie polonika, pomnikowe prace dotyczące historii i prawodawstwa polskiego, dorobek nauki europejskiej z okresu XVI-XIX wieku, zwłaszcza prawa, teologii, nauk przyrodniczych.

Niektóre z książek, zwłaszcza pochodzące z bibliotek królewskich, zdobią wspaniałe oprawy. W zbiorach Działu szczególnie cenne są druki z krakowskich szesnastowiecznych oficyn, publikacje polityczne okresu Sejmu Wielkiego, panegiryki z XVII i XVIII wieku, programy teatrów szkolnych, kalendarze oraz czasopisma polskie i zagraniczne. Dział chlubi się także białymi krukami – księgami zachowanymi tylko w jednym egzemplarzu.

Pierwszym darem dla Działu Rękopisów był przekazany przez Władysława Mickiewicza w 1885 roku autograf Adama Mickiewicza. Następnie zbiory wzbogacili m.in. Zygmunt Gloger, Stanisław Tomkowicz, Wiktor Windyk-Wittyg, Adam Wolański, Ignacy Wolski czy Kazimierz W. Wóycicki oraz Emeryk Hutten-Czapski i Bohdan Czapski.

W zbiorach znajdują się m.in. dyplomy pergaminowe z XIII-XIX wieku, autografy królów oraz wybitnych polskich osobistości historycznych, rękopisy pisarzy: Marii Konopnickiej, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Adama Mickiewicza, Cypriana Kamila Norwida czy Stanisława Wyspiańskiego, oryginały kompozycji Karola Szymanowskiego, a także rękopiśmienne spuścizny artystów (Olgi Boznańskiej, Józefa Czapskiego czy Stanisława Wyspiańskiego). Do kolekcji trafiły również rękopisy ze zbiorów kościelnych i klasztornych, rękopisy miejskie i cechowe.

W ostatnich latach Dział zasiliło archiwum Marii i Józefa Czapskich z Maisons Laffitte.

Należący do działu cenny zbiór sfragistyczny zawiera polskie pieczęcie na dokumentach miejskich od XVI do XIX wieku, a także tłoki pieczętne metalowe i gumowe oraz odlewy gipsowe i metalowe.

Zbiory kartograficzne, wzbogacone o zakupioną w 1980 roku kolekcję rzymską Emeryka Hutten-Czapskiego (młodszego), zawierają m.in. najbogatszy zespół dawnych map Rzeczypospolitej.

Zbiory starodrukarskie i kartograficzne udostępniane są w czytelni Działu VIII na 1 piętrze Kamienicy Łozińskich od poniedziałku do piątku w godzinach 8.30-13.30.

Zbiory rękopiśmienne i sfragistyczne udostępniane są w Bibliotece Czartoryskich.

Kierownik działu: Agnieszka Perzanowska