Dział gromadzi polskie malarstwo i rzeźbę od XII do XVIII wieku. Najcenniejszą część zbiorów stanowią eksponaty z wieku XIV, XV i początków XVI, kolekcjonowane w Muzeum od pierwszych lat jego istnienia. Są to zabytki sztuki sakralnej pochodzące z wnętrz kościelnych i klasztornych, w przeważającej części z terenu Małopolski. Pozwalają one prześledzić wszystkie fazy stylowe w sztuce Polski południowej, począwszy od niedużego zespołu rzeźb z wieku XIV, zapowiadających rozkwit „stylu pięknego” w 1. tercji wieku XV (Madonna z Dzieciątkiem z Krużlowej, ok. 1410), poprzez sztukę Krakowa 2. połowy XV wieku (poliptyk dominikański, ok. 1460, i poliptyk augustiański, ok. 1468) będącą przykładem późnogotyckiego realizmu, a kulminującą w dziełach Wita Stwosza (Chrystus w Ogrojcu, ok. 1485). Znaczna część zbioru to dzieła późnogotyckie pochodzące ze schyłku XV i z 1. tercji XVI stulecia. Unikat w polskich zbiorach muzealnych stanowi zespół polichromowanych desek stropowych z kościoła p.w. śś. Szymona i Judy w Kozach koło Bielska-Białej z początku XVI w.

Obok zbioru sztuki gotyckiej w Dziale znajduje się także cenny zbiór sztuki nowożytnej, który obejmuje obrazy i rzeźby późnorenesansowe i barokowe powstałe w wiekach XVI, XVII i XVIII. Przeważają wśród nich dzieła powstałe w Krakowie oraz innych ośrodkach Małopolski. Ważnym elementem tej części kolekcji jest grupa dawnych polskich portretów, tzw. sarmackich, wśród których wyróżniają się portrety trumienne. Najlepsze dzieła z kolekcji prezentowane są na stałej wystawie Sztuka Dawnej Polski. XII-XVIII wiek, która znajduje się w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka. Poddział zbiorów tworzą oryginały kamienne i odlewy gipsowe rzeźby architektonicznej pochodzące przeważnie z terenu Krakowa tworzące zbiór studyjny p.n. Kraków na wyciągnięcie ręki. Jest on dostępny dla wszystkich chętnych zwiedzających w zabytkowych piwnicach w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka. Pozostałe eksponaty Działu udostępniane są do celów badawczych.

Kierownik działu: dr Tomasz Zaucha
tzaucha@mnk.pl