Konserwacja Chorągwi Hetmańskiej Iwana Mazepy

Chorągiew Hetmańska Iwana Mazepy z Muzeum Historycznego w Charkowie to wyjątkowo cenny zabytek, jeden z najważniejszych symboli państwowości Ukrainy. Wartość tego zabytku tym większa, że jest to jedna z trzech zachowanych na świecie chorągwi hetmańskich (druga przechowywana jest w Moskwie, a trzecia w Sztokholmie). Chorągiew została wykonana w Moskwie w latach 1686-1688 z jedwabnych adamaszków, była dwustronnie malowana i złocona. Jej pierwotna powierzchnia wynosiła ok. 6 m2.




Przekazany do konserwacji obiekt był w katastrofalnym stanie. Ubytki tkanin stanowiły 46 % pierwotnej powierzchni, a zachowany oryginał (54 %) składał się z ogromnej liczby oddzielnych, bardzo kruchych fragmentów jedwabi. Warstwa malarska i złocenia zachowały się w śladowej formie. Wszystko to powodowało, że obiekt od wielu lat nie był eksponowany.

Podstawowym celem konserwacji było uratowanie bezcennego zabytku wraz z jego naukowym opracowaniem i jednoczesne przywrócenie chorągwi stanu pozwalającego na bezpieczną ekspozycję.

Do pracy nad obiektem powołano specjalistyczny międzynarodowy zespół, w skład którego weszli muzealni konserwatorzy tkanin i malarstwa oraz współpracujący z Muzeum naukowcy i specjaliści z różnych dziedzin (m.in. chemii, fizyki, biologii, historii sztuki, historii i językoznawstwa), pochodzący z Polski, Ukrainy, Rosji i Włoch.

Ze względu na rozległe zniszczenia i ubytki zabytku program prac zakładał zachowawczy charakter konserwacji muzealnej bez rekonstrukcji i uzupełniania ubytków tkanin, warstwy malarskiej i złoceń. W zakres działań włączono zaprojektowanie i wykonanie specjalistycznej gabloty ekspozycyjnej.

W trakcie prac usunięto tkaniny podkładowe pochodzące z dziewiętnastowiecznej konserwacji, oczyszczono powierzchnie awersu i rewersu, podklejono odspojenia warstw malarskich i złoceń, a całą chorągiew zdublowano, czyli podklejono przezroczystą tkaniną. Zabiegi konserwatorskie wzmocniły i ustabilizowały zachowany oryginał, zabezpieczyły chorągiew przed dalszą destrukcją i pozwoliły na ekspozycję jej obydwu stron. Ponadto przeprowadzono analizy chemiczne i fizyczne materiałów użytych do wykonania chorągwi, opracowano historię obiektu i odczytano wszystkie zachowane napisy. Wyniki tych prac potwierdziły siedemnastowieczną proweniencję chorągwi.

Projekt konserwatorski sfinansowany przez ukraińską Fundację Współpracy Intelektualnej "Ukraina – XXI wiek" trwał od września 2007 do września 2008 roku. Był realizowany w ramach przygotowań do wielkiej wystawy: Ukraina – Szwecja: na skrzyżowaniach historii (XVII–XVIII w.), która została otwarta w Kijowie 1 października 2008 roku.

Honorowy patronat nad projektem objęli Vasyl Vovkun, Minister Kultury i Turystyki Ukrainy i Bogdan Zdrojewski, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP.

Koordynatorzy projektu:

• Janusz Czop – Główny Konserwator Muzeum Narodowego w Krakowie
• Jurij Sawczuk – Instytut Historii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, Kijów