Szanowni Państwo,
od roku możemy cieszyć oczy malarstwem Józefa Chełmońskiego, przypominanym na obszernych, monograficznych wystawach w Muzeach Narodowych w Warszawie, Poznaniu i Krakowie. Na planowanej konferencji chcemy podjąć ponowny namysł nad fenomenem sztuki tego malarza. Zapraszając Państwa do rozważenia udziału w tym spotkaniu, przedstawiamy problemy, które uważamy za ważne i godne rozmowy, grupując je w poniższych trzech działach:

I Dzieło a prawda
Nie ma pojęcia częściej wiązanego z twórczością Chełmońskiego niż „realizm”. Co sprawia, że uważa się je za najlepiej opisujące jej specyfikę, charakter, istotę? Czy jest to związane z tematami obrazów malarza, czy raczej ze sposobem ich wizualnego ujęcia, o sile odróżniającej autora „Bocianów” od innych realistów? Jeśli to rzecz tematu, to czy artysta ujmował go w duchu romantyzmu, czy raczej naturalizmu, współtworząc nurt, który później zostanie określony realizmem krytycznym? Nadto - czy obrazowanie polskiej i kresowej wsi było wyrazem patriotyzmu malarza, czy raczej strategią rynkową, obliczoną na uzupełnienie luki w oczekiwaniach kolekcjonerów? Myśląc o realizmie w odniesieniu do malarstwa Chełmońskiego, nie sposób nie zapytać również o ścieżki, na których przekształcał się on w symbolizm, stawał się wyrazem sacrum lub doznań mistycznych? I znowu – o ile do takiego przekształcenia rzeczywiście doszło - czy to rzecz tematyki, czy formy dzieł? Wreszcie, zakładając, że z realizmem mamy do czynienia, chcemy zapytać o odzwierciedlane w nim stosunki społeczne, w tym te związane z problematyką genderową, a także – last but not least -  o znaczenie sztuki Chełmońskiego w budowaniu odrębności ruchu chłopskiego, tradycji ludowej w polskiej kulturze.
Odkrywanie fenomenu twórczości Chełmońskiego zmierzyć się musi z prawdami o niej, konstruowanymi w ponad stuletnich dziejach jej recepcji, instrumentalizacji, dostosowań do potrzeb kolejnych pokoleń. Chcemy zapytać, jaki był udział malarstwa artysty w kreowaniu mitu Kresów, a w szczególności Ukrainy, o cele, które przyświecały zajmującym się nim komentatorom w wieku XIX-tym (Sygietyński, Witkiewicz, Piątkowski), o jego instrumentalizację w krytyce modernistycznej, m.in. uprawianej przez kapistów, a także w okresie socrealizmu. W związku z ogromną popularnością ostatnich wystaw malarza, narasta także potrzeba rozpoznania jej podłoża, w tym rozważenia wpływu reprodukcji, a także stereotypów czy mitów na jej temat, ze świadomością roli, którą w ich budowaniu może odgrywać zbyt niekiedy selektywne podejście do biografii artysty.

II. Dzieło a sztuka
Artyści tworzą w kontekście wyobrażeń co do tego, czym jest, bądź, czym powinna być sztuka, odnoszą się do dyskursów na jej temat. Chcemy rozeznać, choćby na podstawie poszlak, relację malarstwa  Chełmońskiego do pojęcia sztuki, zapytać o jego stosunek do definiowania tejże np. jako „wycinka rzeczywistości widzianej przez temperament artysty”, a szerzej – o istnienie adekwatnych narzędzi analitycznych, żeby relację między temperamentem a obrazem uchwycić.
Prócz tego, zainspirowani wieloma już dokonaniami w tym zakresie, chcielibyśmy lepiej poznać Chełmońskiego „u źródeł jego obrazów”, zastanowić się, w jakim zakresie odkrywał on te źródła w naturze, a w jakim biły one w dokonaniach artystycznych, które oglądał w Monachium czy Paryżu, a które mogły reprezentować każdy nurt, prąd, tendencję czy kraj - od Skandynawii po Stany Zjednoczone. Problem inspiracji w malarstwie artysty skłania także do rozpoznania ówczesnego stanu natury, a więc także tego, co w niej zostało bezpowrotne utracone oraz namysłu nad przyczynami nieodwracalnych zmian.
Pojęcie sztuki, jeśli już przywołane, zobowiązuje wreszcie do pytania o to, jak się ona przejawia w obrazach Chełmońskiego, o to, co decyduje o ich artyzmie, daje szansę przekonać się, czy umiemy nadal, o ile zachodzi jeszcze taka potrzeba, rozpoznawać dzieła malarza jako dzieła – sztuki.

III Dzieło i rzecz
Obrazy Chełmońskiego powstały z konkretnych materii. Jakich, jak przygotowanych, jak dalece decydujących o wizualnej postaci obrazów, wreszcie, w jakim stopniu zachowanych, jaki był wpływ edukacji w Monachium na kształtowanie warsztatu artysty, rola, jaką pełnił w nim rysunek, a także na czym polegała funkcja replik i powtórzeń w kontekście wszystkich aspektów twórczości Chełmońskiego – to niektóre pytania, na które chcielibyśmy znaleźć odpowiedź, kierując je zawczasu, wraz z zaproszeniem do ich rozważenia, do specjalistów w zakresie konserwacji. W ramach panelu konserwatorskiego zostaną zaprezentowane referaty uczestników projektu badawczego z Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Poznaniu oraz Muzeum Narodowego w Krakowie.


Konferencja odbędzie się w dniach 20-21 listopada 2025 roku w Muzeum Narodowym w Krakowie, w formule stacjonarnej.

Abstrakty o objętości do 900 znaków prosimy nadsyłać w terminie do 15 czerwca 2025 r. na adres mailowy konferencji: azbraniborska@mnk.pl.

Przewidywany czas trwania referatu to maksymalnie 20 minut.

Rada Naukowa Konferencji:
Prof dr hab. Andrzej Szczerski, Dyrektor MNK
Dr hab. Agnieszka Lajus, prof. UW, Dyrektorka MNW
Dr Maria Gołąb, Zastępczyni dyrektora ds. naukowych MNP, kustoszka, kuratorka wystawy
Wojciech Głowacki, kustosz MNW, kurator wystawy
Dr hab. Michał Haake prof. UAM
Małgorzata Heymer, kustoszka
Dr Aleksandra Krypczyk de Barra, kustoszka MNK, kuratorka wystawy
Agnieszka Kunicka-Goldfinger, Główna Konserwatorka MNP
Ewa Micke-Broniarek, kustoszka MNW, kuratorka wystawy
Dr Anna Mistewicz, Główna Konserwatorka MNW
Elżbieta Zygier, Główna Konserwatorka MNK