20 marca
Gmach Główny MNK, Sala Samurajów

8:30-9:00        Rejestracja uczestników

9:00-9:15        Otwarcie konferencji

9:15-9:45         Prof. Svitlana Rybalko (Kharkiv State Academy of Culture) –wykład otwierający


Panel I: Wokół Utamaro

9:45-10:15      Beata Romanowicz (Muzeum Narodowe w Krakowie) – Utamaro – nie tylko kobiety

10:15-10:45    Agnieszka Gach (Muzeum Narodowe w Krakowie, Uniwersytet Jagielloński) – Ukryty język symboli. Japońska moda i wzornictwo odzwierciedlone w drzeworycie i tekstyliach

10:45-11:30     Anna Bielak (Polskie Stowarzyszenie Kimona "Kimonobeya") – Kimono jako forma ekspresji. Od czasów Utamaro…

11:30-11:45     Przerwa kawowa

11:45-13:15     Oprowadzanie kuratorskie po wystawie „Utamaro. Drzeworyty japońskie z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie”

13:15-13:30    Przerwa organizacyjna


Panel II: Teatr i literatura

13:30-14:00    Prof. Estera Żeromska (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu) – Utamaro na teatralnych ścieżkach

14:00-14:30    Anna Sekikawa (niezależny badacz) – Koharu i Jihei. Losy kochanków z Amijimy na tle epoki, w której tworzyli Chikamatsu
i Utamaro

14:30-14:45    Przerwa kawowa

Panel III: Tradycja połączona z nowoczesnością

14:45-15:15    Dominika Fiut (Uniwersytet Jagielloński) – Tradycyjne japońskie gawędziarstwo – rakugo, czyli most łączący z Edo

15:15-15:45    Magdalena Święch (Muzeum Narodowe w Krakowie) – Klasyczne motywy z drzeworytów Kitagawy Utamaro
na dziewiętnastowiecznych fotografiach japońskich

15:45-16:15    Wywiad z prof. Esterą Żeromską na temat książki „Japoński teatr nowoczesny. Od kabuki do shinpa, czyli kłopoty z realizmem” prowadzony przez prof. Tadeusza Kornasia (Uniwersytet Jagielloński)

17:00               Kolacja dla prelegentów

21 marca
Gmach Główny MNK, Sala Samurajów

Panel IV: Kultura i tradycja

9:00-9:30        Dr Ewa Kamińska (Uniwersytet Jagielloński) – Dekodowanie symboli kobiecego piękna na podstawie drzeworytów okresu Edo (1603-1868)

9:30-10:00      Dr Gabriela Matusiak (Uniwersytet Jagielloński) – (Nie)zwykłe chwile intymności na wybranych ilustracjach z albumu
Komachi-biki Utamaro

10:00-10:45    Joanna Haba (Szkoła Ikenobō, Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha) – Duch układania kwiatów - ikebana Szkoły Ikenobō

10:45-11:30     Anna Jodłowska, Beata Kapanowska (Polskie Stowarzyszenie Kimona "Kimonobeya") – …po dziś dzień. Kimono jako forma ekspresji

11:30-12:00    Przerwa kawowa


Panel V: Konserwacja

12:00-12:30    Anna Tabisz (Muzeum Narodowe w Krakowie) – Proste życie niezwykłych przedmiotów. Jak wydobywaliśmy piękno ubioru japońskiego

12:30-13:00    Dr Julio M. del Hoyo-Meléndez, Ewa Sobiczewska (Muzeum Narodowe w Krakowie) – Identyfikacja materiałów i technologii wykonania japońskich drzeworytów Kitagawy Utamaro – badania naukowe i ich znaczenie w konserwacji

13:00-13:30    Katarzyna Skowron, Dominik Dziadusz (Muzeum Narodowe
w Krakowie) – Zabytki dostępne - wykorzystanie procesu galwanizacji przy tworzeniu kopii zabytków muzealnych

13:30-13:45    Arleta Chwalik-Sadaić (Muzeum Narodowe w Krakowie) – Estetyka czy tradycja? Wyzwania związane z konserwacją obiektów z dekoracją z laki japońskiej na przykładzie prac konserwatorskich przeprowadzonych przy masce japońskiej tengu ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie

13:45-14:15    Przerwa kawowa


Koncert

14:15-15:00     Katarzyna Karpowicz, koncert tradycyjnej muzyki japońskiej
na koto

ABSTRAKTY

Panel I
Wokół Utamaro

Beata Romanowicz, Muzeum Narodowe w Krakowie
Utamaro – nie tylko kobiety

Kitagawa Utamaro uchodzi za znawcę i malarskiego piewcę kobiecego piękna. Jednak wystawa w Muzeum Narodowym w Krakowie jak i prezentacja odnoszą się do artystycznej wrażliwości Utamaro wskazując na znacznie szersze spectrum postrzegania przez niego świata niż tylko kategoria bijinga – portrety pięknych kobiet. Podkreślamy również temat dzieci i świata wokół nich, relacje z rodzicami i czułość ojców. Obserwacja fizjonomisty pozwala na opisy charakterów postaci np. historii miłosnych, obrazów erotycznych. Jest w jego twórczości miejsce na dowcip i traktowanie bogów szczęścia jak towarzyszy całkiem ludzkich biesiad. Wnikliwość i znakomita obserwacja przyrody przekłada się na obrazy roślin, małych i dużych zwierząt czy robaczków. Jest też opowieść o wojownikach z kategorii musha-e oraz „malowanie wiatrem”, czyli widoki krajobrazów.

Kategorie tematyczne porządkują sztukę japońską a zwłaszcza dyskusję nad drzeworytami ukiyo-e (obrazów Przepływającego Świata) jednak w twórczości Utamaro doświadczamy przenikania tych tematów, wrażliwości i wizji.


Agnieszka Gach, Muzeum Narodowe w Krakowie, Uniwersytet Jagielloński
Ukryty język symboli. Japońska moda i wzornictwo odzwierciedlone w drzeworycie i tekstyliach

Japońskie drzeworyty ukiyo-e ilustrują złożoną różnorodność japońskiego kultury w epoce Edo (1603-1868), kiedy to o guście epoki w znacznej mierze decydowali przedstawiciele klasy mieszczańskiej.  W swoich czasach dzieła te były odpowiednikiem magazynów lub reklam. Ułatwiały rozprzestrzenianie się informacji o najnowszych trendach modowych, oferując inspirację tym, którzy chcieli naśladować stylowych mężczyzn i kobiety na nich przedstawionych. Współcześnie stanowią one bogate źródło informacji na temat historii japońskiej mody oraz popularnych wówczas motywach dekoracyjnych.

Wystąpienie skupi się na omówieniu motywów zdobiących szaty bohaterek drzeworytów Kitagawy Utamaro. W odczytaniu ich kulturowego i symbolicznego znaczenia pomoże również analiza prezentowanych w przestrzeni wystawy „Utamaro. Drzeworyty japońskie z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie” tradycyjnych japońskich tekstyliów.


Anna Bielak, Polskie Stowarzyszenie Kimona "Kimonobeya"
Kimono jako forma ekspresji. Od czasów Utamaro…”

W okresie Edo japoński strój miał dwa oblicza. Z jednej strony był elementem codzienności i oznaką statusu społecznego, ściśle podlegając zasadom narzuconym przez rząd. Z drugiej strony okazał się wyśmienitym pretekstem do obchodzenia reguł i czerpania z nieoczywistych źródeł inspiracji. Ta dwoistość okazała się nie tylko podwaliną pod kształtowanie się współczesnej nam formy kimona, ale i otworzyła nowy rozdział w jego historii, w którym kimono rozkwitło jako szeroko dostępna forma ekspresji.



Panel II
Teatr i literatura

Anna Sekikawa, niezależny badacz
Koharu i Jihei. Losy kochanków z Amijimy na tle epoki, w której tworzyli Chikamatsu i Utamaro

W okresie Genroku (1688-1703) dzielnice rozrywki stały się dla mieszczan odskocznią od codziennych zmagań i obowiązków rodzinnych oraz społecznych. Małżeństwa nie były zawierane w oparciu o uczucia i wolny wybór, a cierpliwe i posłuszne żony nie były atrakcyjnym partnerem do rozmowy, co skłaniało mężczyzn do poszukiwania szczęścia w „płynącym świecie”.

Wzrastający w owym czasie wpływ etyki konfucjańskiej nakazywał wypełnianie obowiązków rodzinnych, lojalność i harmonię. Łączył się on z naukami buddyjskimi, głoszącymi konieczność tłumienia uczuć, uległości oraz oczekiwania nagrody w kolejnym wcieleniu.

Dzielnice rozrywki stanowiły wytchnienie od nakazów i norm zewnętrznego świata, jednak panującej tam na pozór radosnej atmosferze towarzyszył smutek, gdyż kobiety dbające o szczęście klientów były z reguły niewolnicami, sprzedanymi przez rodziców, którym brakowało pieniędzy. Okrucieństwo i niesprawiedliwość świata znalazły swoje odzwierciedlenie z w dramatach tamtego okresu.

Chikamatsu Monzaemon opisuje w swych dziełach historie zrozpaczonych kochanków, decydujących się na samobójstwo w zamian za życie z dala od siebie. Przykładem takich bohaterów są Koharu i Jihei, których losy opisane zostały z w sztuce teatru bunraku „Shinjû ten no amijima”.

Autor w wyraźny sposób ukazał tu złożoność ludzkich uczuć z i psychologiczne podstawy działań, zwracając uwagę na wnętrze człowieka z i klasyczny konflikt między uczuciem, a obowiązkiem, równocześnie starając się zaznaczyć, jak ogromną wartość posiada ludzkie życie. 

Postaci Koharu i Jihei’a stały się także inspiracją dla Utamaro, który uwiecznił na swym drzeworycie kluczowy fragment historii ich miłości.



Panel III
Tradycja połączona z nowoczesnością

Dominika Fiut, Uniwersytet Jagielloński
Tradycyjne japońskie gawędziarstwo – rakugo, czyli most łączący z Edo

Rakugo, czyli tradycyjne solowe gawędziarstwo, to forma sceniczna mająca początki w buddyjskich kazaniach z XVI i XVII wieku, która zyskała swój współczesny charakter w epoce Edo. Samotny artysta używając swej mimiki, głosu i drobnych gestów, przedstawia widowni opowieść o życiu Japończyków, komentując ich przywary w humorystyczny sposób. Rakugo przetrwało przez wieki dzięki swym zdolnościom adaptacyjnym, dostosowywaniu się do nowych form komunikacji, jednocześnie trzymając się najważniejszych tradycji i klasycznych schematów. Kanon historii rakugo to ponad setka opowiadań osadzonych w codziennej rzeczywistości klasy mieszczańskiej – to właśnie w jej obrębie wykształcił się ten rodzaj sztuki.

Wystąpienie poruszy najważniejsze zagadnienia z historii rakugo i wskaże na jego powiązania z epoką Edo, ukazując potencjał rakugo jako łącznika między teraźniejszością i historią społeczeństwa Japonii.


Magdalena Święch, Muzeum Narodowe w Krakowie
Klasyczne motywy z drzeworytów Kitagawy Utamaro na dziewiętnastowiecznych fotografiach japońskich

Pierwszy aparat fotograficzny trafił do Japonii w latach 40-tych XIX wieku. Zdecydowany rozwój fotografii przypada zaś na lata 60-te XIX wieku, czyli czas, w którym Japonia przechodziła przez głębokie reformy i procesy modernizacyjne, związane z zakończeniem izolacjonizmu i otwarciem na świat. Jednak ówczesne fotograficzne kadry skrywają przed odbiorcami zmiany zachodzące w krajobrazie Japonii i codzienności jej mieszkańców. Ukazują, w dużej mierze, kraj głęboko zanurzony w przednowoczesnej epoce, zamieszkany przez społeczeństwo żyjące
w zgodzie z naturą i blisko niej.



Panel IV
Kultura i tradycja

Dr Ewa Kamińska, Uniwersytet Jagielloński
Dekodowanie symboli kobiecego piękna na podstawie drzeworytów okresu Edo (1603-1868)

Okres Edo w historii Japonii to okres głębokich przemian społecznych
i kulturowych, wśród których do najważniejszych należał rozkwit miast i kultury mieszczańskiej. Nastąpiła stabilizacja życia codziennego oraz wzbogacenie się klasy mieszczan, co pozwoliło im na korzystanie z przedmiotów luksusowych, do tej pory przeznaczonych dla arystokracji dworskiej oraz samurajów. Siła finansowa mieszczan, głównie kupców i rzemieślników, doprowadziła do radykalnej zmiany wizerunku kobiet należących do tej klasy. Częstokroć ich wygląd zewnętrzny był zbliżony do kobiet z wyższych klas lub nawet przewyższał go jakością tkanin
i akcesoriów.

Czy wobec tego istniał jeden obowiązujący ideał piękna? Czy w obliczu zanikających różnic w wizerunku zewnętrznym kobiet, pojawiły się elementy wskazujące na przynależność do określonej grupy społecznej? Co decydowało o byciu eleganckim? Na te pytania spróbujemy poszukać odpowiedzi analizując wizerunki kobiet przedstawionych na drzeworytach typu ukiyo-e.


Dr Gabriela Matusiak, Uniwersytet Jagielloński
(Nie)zwykłe chwile intymności na wybranych ilustracjach z albumu Komachi-biki Utamaro

Utamaro, jak wielu artystów ukiyo-e, tworzył nie tylko wyrafinowane ilustracje pięknych kobiet, ale również albumowe serie drzeworytów o tematyce erotycznej – shunga – w tym: Utamakura (1788), Negai no Itoguchi (1799) oraz Komachi-biki (1802). Każdy z nich zachwycał artyzmem i nieprzeciętną starannością. Mimo to, ostatni z wymienionych albumów do dziś nie cieszy się popularnością porównywalną z poprzednimi publikacjami erotycznymi Utamaro. Przypuszczalnie jedną z przyczyn jest fakt, iż pomimo charakterystycznego dla niego kunsztu wykonania, przedstawione sceny seksu nie są tak szokujące, a być może niedostatecznie intrygujące, jak np. ilustracje z albumu Utamakura, wśród których znaleźć można sceny erotyczne z kappami, obcokrajowcami czy scenę gwałtu.

Autorka w swojej prezentacji przedstawi i omówi wybrane ilustracje z albumu Komachi-biki, jednocześnie przybliżając szczegóły poszczególnych scen, koncentrując się na tych elementach, które pozornie konwencjonalne wizerunki par w akcie seksualnym, wydobędą niezwykłe piękno intymności utrwalone przez wprawnego artystę.


Joanna Haba, Szkoła Ikenobō, Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha
Duch układania kwiatów- ikebana Szkoły Ikenobō

Na całym świecie ludzie kochają piękne kwiaty, układając je na różne okazje w swoim codziennym życiu. Podobnie jak wiersze, kompozycje kwiatowe mogą być formalne lub nieformalne, radosne lub smutne, spontaniczne lub poważne. Świętowanie specjalnych wydarzeń lub wyrażanie emocji za pomocą kwiatów jest częścią ludzkiej natury i zwyczajem wspólnym dla wielu cywilizacji i kultur. Jest jednak cecha wyróżniająca w tym aspekcie kulturę Japonii. To subtelnie rozwinięta wrażliwość estetyczna zrodzona z piękna japońskiego środowiska naturalnego- archipelagu wysp rozciągających się na szerokim Oceanie Spokojnym. To świadomość, ze piękno tkwi nie tylko w kwiatach w pełnym rozkwicie, ale także w liściach, gałęziach czy trawach.

Tak powstała japońska sztuka układania kwiatów ikebana- od słów: ikeru-jap. ożywiać i hana - jap. kwiat, co dosłownie oznacza „ożywione kwiaty”.

To tradycja, która swe początki ma ponad 550 lat temu, wywodząc się religii buddyjskiej.  Oprócz samej praktyki florystycznej, ikebana jest formą medytacji, duchowego rozwoju i filozofii życia. Praktykujący tą sztukę aranżują w oparciu
o różnorodne rośliny, oceniając ich fazę rozwoju, kąt nachylenia czy proporcję długości do wysokości użytego wazonu. Właściwe zrozumienie naturalnego porządku determinuje to, co zostanie wyrażone w ikebanie.

W swoim wystąpieniu  przybliżę państwu tradycję najstarszej szkoły ikebany w Japonii- Ikenobō, tzw. Rodu Fundatorskiego Drogi Kwiatów.


Anna Jodłowska, Beata Kapanowska, Polskie Stowarzyszenie Kimona "Kimonobeya"
…po dziś dzień. Kimono jako forma ekspresji

Współcześnie kimono towarzyszy Japończykom ceremonialnie
w najważniejszych momentach życia, ale przede wszystkim jest “rzeczą do noszenia” i jako strój poddaje się trendom i modzie. W nowoczesnym podejściu użytkownicy kimon mają możliwość odrzucenia części zasad kitsuke i pozwolenie sobie na bardziej swobodne stylizacje. Do łask wróciły kimona z drugiej ręki, w stylizacjach można zaobserwować zachodnie elementy garderoby i nowe inspiracje. Tradycja łączy się z nowoczesnością i tworzy nowe oblicze kimona.



Panel V
Konserwacja

Dr Julio M. del Hoyo-Meléndez, Ewa Sobiczewska, Muzeum Narodowe w Krakowie
Identyfikacja materiałów i technologii wykonania japońskich drzeworytów Kitagawy Utamaro – badania naukowe i ich znaczenie w konserwacji

Badania nad japońskimi drzeworytami autorstwa Kitagawy Utamaro koncentrowały się na analizie technologii produkcji papieru oraz farb, stanowiących medium do powstania finalnej realizacji koncepcji artysty. Celem prac było ustalenie rodzaju użytych papierów, a także identyfikacja tradycyjnie stosowanych pigmentów i barwników w oryginalnych dziełach powstałych za życia twórcy oraz ich porównanie z kopiami powstałymi w okresie Meiji, Taishō oraz Shōwa. Do analizy zastosowano zaawansowane techniki badawcze, takie jak spektroskopia w podczerwieni z transformacją Fouriera (FTIR), spektrometria fluorescencji rentgenowskiej (XRF), obrazowanie hiperspektralne, mikrofedometria oraz spektroskopia Ramana. Metody te pozwoliły na identyfikację związków chemicznych znajdujących się w samym papierze oraz pigmentów i barwników organicznych obecnych w warstwach druku. Uzyskane dane pozwalają na pogłębienie wiedzy na temat charakterystyki i chronologii materiałów użytych do produkcji barwnych japońskich drzeworytów. Przeprowadzone badania są niezwykle istotne dla podejmowania decyzji o ekspozycji, konserwacji
i ochronie tego rodzaju dzieł sztuki.


Katarzyna Skowron, Dominik Dziadusz, Muzeum Narodowe w Krakowie
Zabytki dostępne - wykorzystanie procesu galwanizacji przy tworzeniu kopii zabytków muzealnych

Dostępność wystaw to jeden z trudniejszych tematów z zakresu dostępności w muzeach. To nie tylko kwestie estetyki, funkcjonalności, ale także bezpieczeństwa zabytków. Każda wystawa jest inna, pokazuje nam inny zestaw dzieł sztuki, które możemy uczynić dostępnymi na różne sposoby. Kiedy zabytku nie można dotknąć, trzeba opracować inny sposób przybliżenia go tym osobom, które tylko poprzez dotyk mogą go doświadczyć.

Tak powstał pomysł wykonania kopii zabytków metalowych w Pracowni Konserwacji Metalu i Broni Muzeum Narodowego w Krakowie.

Dopasowując się do realnych możliwości budżetowych zrezygnowano z realizacji tradycyjnych odlewów. Zastosowano proces galwanizacji wykorzystujący zjawiska elektrochemiczne towarzyszące przepływowi prądu między elektrodami umieszczonymi w kąpieli galwanicznej, czyli elektrochemiczne powlekanie metalem powierzchni metalowych lub innych.

Tematem wiodącym będzie sposób rozwiązania problemu w wypadkowej doświadczenia konserwatorów metalu, ich wiedzy technologicznej, kreatywności i realnych możliwości budżetowych.


Arleta Chwalik-Sadaić, Muzeum Narodowe w Krakowie
Estetyka czy tradycja? Wyzwania związane z konserwacją obiektów z dekoracją z laki japońskiej na przykładzie prac konserwatorskich przeprowadzonych przy masce japońskiej tengu ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie.

Laka japońska jest materiałem bardzo wrażliwym i łatwo ulegającym degradacji. Proces ten jest zauważalny na dekorowanej powierzchni, która staje się matowa, a jej kolor traci intensywność. Zmiany te wpływają bezpośrednio na wygląd oraz odbiór prezentowanego dzieła.

Na wystawie „Utamaro. Drzeworyty japońskie z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie” zostało zaprezentowanych kilka obiektów z tego typu dekoracją. W ramach prezentacji zostaną omówione wyzwania związane z konserwacją i zachowaniem jednego z prezentowanych dzieł – maski japońskiej tengu. Problematyka zostanie przedstawiona przez pryzmat różnic etycznych i estetycznych pomiędzy europejską a japońską szkołą konserwacji.


Koncert
Katarzyna Karpowicz
Koncert tradycyjnej muzyki japońskiej na koto

Wystąpienie będzie się składać z krótkiego wstępu o historii koto, odmianach instrumentu oraz o tym, jak zmieniała się jego pozycja w kulturze Japonii. Omówiona zostanie budowa instrumentu, techniki gry, repertuar, zmiany, które przyniósł okres Edo, a także innowacje zapoczątkowane przez najważniejszych kompozytorów na przełomie XIX i XX wieku. Druga część prelekcji obejmować będzie prezentację muzyki japońskiej wykonywanej na koto, od starszych, klasycznych utworów, przez kompozycje z początku XX wieku, aż po repertuar współczesny.