Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku

W Sukiennicach mieści się jedna z największych w Polsce stałych wystaw XIX-wiecznego polskiego malarstwa i rzeźby.

W połowie XIV wieku w miejscu średniowiecznych kramów pośrodku Rynku Głównego wzniesiono gotycką halę, którą w XVI wieku przebudowano w stylu renesansowym. Pod koniec XVIII stulecia, oprócz dotychczasowej czysto użytkowej funkcji magazynowo-handlowej Sukiennice zyskały znaczenie symboliczne. Wydawane tu bale i przyjęcia ku czci osobistości odwiedzających miasto oraz świętowanie licznych uroczystości patriotycznych, sprawiły, iż ta wznosząca się w samym centrum Krakowa budowla stała się miejscem niezwykle istotnym dla kultury narodowej. Dzisiejszy kształt i szczególną funkcję reprezentacyjną Sukiennice zyskały po restauracji przeprowadzonej w latach 1877-1879.

W 1879 roku sale I piętra gmachu Sukiennic wybrane zostały na siedzibę powstającego Muzeum Narodowego, którego kolekcję zapoczątkował Henryk Siemiradzki, ofiarując tworzącemu się muzeum swój obraz "Pochodnie Nerona". Ekspozycja w Sukiennicach obejmująca cztery sale: Salę Bacciarellego. Oświecenie, Salę Michałowskiego. Romantyzm. W stronę sztuki narodowej, Salę Siemiradzkiego. Wokół akademii oraz Salę Chełmońskiego. Realizm, polski impresjonizm, początki symbolizmu, prezentuje w kontekście historyczno-problemowym dzieła sztuki zebrane w Muzeum Narodowym w Krakowie nie pretendując do ukazania całości zjawisk artystycznych występujących pomiędzy połową wieku XVIII a końcem XIX.

Sztukę epoki oświecenia reprezentują w galerii różnorodne kierunki artystyczne drugiej połowy XVIII wieku: od kontynuatorów późnobarokowego malarstwa włoskiego i rokokowego malarstwa francuskiego, po inspiracje angielskim malarstwem portretowym i neoklasycyzm. Dominantę Sali oświecenia stanowi "Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego" w stroju koronacyjnym, mecenasa sztuki na polskim tronie, którego polityka kulturalna lansująca nowe pojmowanie narodowej tożsamości, wskazała ważne obszary rozwoju sztuki polskiej, aktualne także w XIX wieku: kształcenie artystów w kraju na poziomie akademickim oraz wizualizację narodowej historiografii. Tematyka obrazów i rzeźb skoncentrowana jest wokół portretu (reprezentacyjnego, intymnego, alegorycznego i ukrytego - déguisé) oraz przeszłości ukazywanej w sposób alegoryczny, egzemplaryczny lub historyczny. Wśród autorów prac znalazły się nazwiska najwybitniejszych artystów pracujących w Polsce w drugiej połowie XVIII i na początku XIX wieku: Marcella Bacciarellego, Józefa Grassiego, Bertela Thorvaldsena, Jana Norblina, Jakuba Tatarkiewicza, Franciszka Smuglewicza, Kazimierza Woźniakowskiego.

Romantyzm na potrzeby ekspozycji rozumiany jest jako zjawisko artystyczne obejmujące okres od schyłku XVIII wieku do połowy XIX stulecia, występujące w różnym nasileniu i zróżnicowanej formie. Na ziemiach polskich zapowiadające go zjawiska pojawiły się po utracie niepodległości w roku 1795, a jego właściwy rozwój datuje się od lat dwudziestych XIX wieku. Apogeum rozkwitu romantyzmu stanowił okres powstania listopadowego, zaś jego schyłek przypadł na lata po upadku powstania styczniowego. Podobnie jak w przypadku romantyzmu europejskiego, romantyzm polski nie wykształcił w dziedzinie sztuki jednorodnego oblicza. Najistotniejszą jego cechą był patriotyczno-niepodległościowy charakter, w ramach którego toczyła się dyskusja na temat potrzeby stworzenia sztuki narodowej. Dzieła zgromadzone w Sali Michałowskiego charakteryzuje historyczny sposób myślenia połączony z pełnymi sprzeczności postawami ideowymi: demokratyczne myśli sąsiadują z przekonaniami konserwatywnymi, nawiązującymi do nienaruszalnej przeszłości i tradycji. Romantyczne treści wyrażone zostały w utworach o różnorakich formach.

Dzięki swej typowości – lub, dla odmiany, wyjątkowości – dzieła te stanowią rozwiązania interesujące pod względem treściowym lub stylistycznym. Nazarenizm Wojciecha Stattlera sąsiaduje ze znakomitą warsztatowo sztuką Henryka Rodakowskiego i Józefa Simmlera, rzymsko-francuski rodowód dzieł Januarego Suchodolskiego zestawiono z niezwykle indywidualną twórczością Piotra Michałowskiego, najwybitniejszego artysty polskiego romantyzmu.

W XIX wieku akademie sztuk pięknych kształtowały europejskie malarstwo i rzeźbę nauczając dość powszechnie akceptowanych zasad, do realizacji których aspirowali także pedagodzy uczelni artystycznych w Krakowie i Warszawie. Do najważniejszych zaliczano m.in. przekonanie, iż powinnością sztuki jest ukazywanie piękna idealnego zrodzonego w umyśle artysty pod wpływem obserwacji i korekty natury oraz podział sztuki na gatunki wartościowane od najważniejszych – alegorii i malarstwa historycznego, poprzez portrety i malarstwo rodzajowe, po niedoceniane pejzaże i martwe natury. Dlatego w sali Wokół akademii przedstawione zostały obrazy historyczne i portrety, które w akademickiej hierarchii gatunków, a w ślad za tym na paryskich Salonach i innych wystawach, ceniono najwyżej. Polscy artyści interesowali się malarstwem i rzeźbą historyczną, gdyż dawały im możliwość przedstawiania tematyki poświęconej narodowej przeszłości, pożądanej przez polską publiczność i krytyków. Ceniono zwłaszcza wielkoformatowe dzieła o wzniosłej treści, jak np. "Opłakane apostolstwo" Wojciecha Gersona, "Pochodnie Nerona" Henryka Siemiradzkiego. Popularnością wśród szerokich kręgów odbiorców sztuki cieszyły się także mniejsze formaty, tańsze i łatwiej dostępne, często o mniej skomplikowanych treściach, ukazujące sceny anegdotyczne, ekscytujące lub znane z legend ("Ofiarowanie kura Bractwu Kurkowemu" Władysława Łuszczkiewicza, "Iwan Groźny" Jana Matejki, "Stanisław Oświęcim przy zwłokach Anny Oświęcimówny" Stanisława Bergmana, "Jan Kochanowski z Urszulką" Zygmunta Trembeckiego). Niedoścignionym mistrzem malarstwa historycznego był Jan Matejko, którego monumentalne obrazy, będące z pozoru prostą, realistyczną ilustracją wydarzenia, zawierały skomplikowane treści, które można rozpatrywać na kilku poziomach interpretacyjnych – historycznym, politycznym i historiozoficznym ("Hołd pruski", "Kościuszko pod Racławicami"). Warto też zwrócić uwagę na znakomite portrety najlepszych polskich artystów: Jana Matejki, Henryka Rodakowskiego, Kazimierza Pochwalskiego i Tadeusza Ajdukiewicza.

Tendencje realistyczne pojawiły się w sztuce polskiej od lat czterdziestych XIX wieku. W odniesieniu do dzieł malarstwa i rzeźby realizm polegał w głównej mierze na próbie utrwalenia zaobserwowanych w naturze form i zjawisk, z pominięciem stylizacji i idealizacji. Kryterium piękna zostało zastąpione kryteriami prawdy i obiektywizmu. Obserwacja rzeczywistości w połączeniu z chęcią zachowania wierności wobec natury spowodowały podkreślanie ulotności, chwili. Wybierano tematy współczesne, odnoszące się zarówno do wydarzeń ważnych, jak i zwykłych, codziennych, mało znaczących. Bohaterem stał się zwykły człowiek, ukazywany w całej swej fizycznej i psychologicznej różnorodności. Rozkwit przeżywało malarstwo pejzażowo-rodzajowe. W Sali Chełmońskiego wyodrębniono poszczególne środowiska twórcze, m.in. związaną z Warszawą tzw. grupę Marcina Olszyńskiego (Franciszek Kostrzewski, Józef Szermentowski, Wojciech Gerson). Inspiracje twórczością francuskich pejzażystów zwanych barbizończykami prezentują Józef Szermentowski i Władysław Ciesielski. Szeroko reprezentowane jest również środowisko tzw. polskich monachijczyków, czyli artystów związanych z monachijskim ośrodkiem artystycznym (m.in. Józef Brandt, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Stanisław Witkiewicz, Roman Kochanowski, Władysław Malecki). Wokół "Czwórki" Chełmońskiego zgromadzono dzieła artystów współtworzących tzw. pracownię w Hotelu Europejskim w Warszawie (J. Chełmoński, S. Witkiewicz, A. Chmielowski, A. Gierymski). Tzw. polski impresjonizm stanowił jedynie częściową adaptację założeń kierunku, złagodzoną w stosunku do wersji francuskiej. Polegał na połączeniu realizmu i naturalizmu z pewnymi elementami impresjonistycznego obrazowania (rozjaśniona tonacja barwna, malowanie czystymi kolorami, dywizjonizm). W Sukiennicach prezentowany jest na przykładzie dzieł Władysława Podkowińskiego, Józefa Pankiewicza, Jana Stanisławskiego oraz Leona Wyczółkowskiego. W tej części ekspozycji prezentowane są również dzieła powstałe u schyłku stulecia, łączące symbolizm z estetyką ekspresjonizmu. Do sztandarowych przykładów takich rozwiązań należy "Szał" Władysława Podkowińskiego. Pełna symbolicznych treści, młodopolska twórczość Jacka Malczewskiego, stanowi ideowe zamknięcie ekspozycji, wprowadzające widza w problematykę Galerii Sztuki Polskiej XX wieku, znajdującą się w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie.

Słowa kluczowe:

Sukiennice, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku, Sala Bacciarellego, Sala Michałowskiego, Sala Siemiradzkiego, Sala Chełmońskiego, malarstwo polskie, oświecenie, akademizm, romantyzm, realizm

Galeria Sztuki Polskiej XIX w. w Sukiennicach

Rynek Główny 3, 31-042 Kraków

pon: nieczynne
wt-pt: 9-17
sob: 10-18
niedz: 10 -16

Władysław Podkowiński, Szał uniesień, 1894
Więcej na temat dzieła w portalu Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe

Najpiękniejsze dzieła Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach

Henryk Siemiradzki, Pochodnie Nerona, 1876
Więcej na temat dzieła w portalu Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe

Anna Bilińska-Bohdanowicz, Autoportret z paletą, 1887
Więcej na temat dzieła w portalu Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe

Józef Chełmoński, Czwórka, 1881
Więcej na temat dzieła w portalu Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe

Piotr Michałowski, Seńko, 1846-1848
Więcej na temat dzieła w portalu Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe

Marcello Bacciarelli, Portret Stanisława Augusta w stroju koronacyjnym, 1790
Więcej na temat dzieła w portalu Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe

Jacek Malczewski, Śmierć Ellenai, 1883
Więcej na temat dzieła w portalu Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe

Jan Matejko, Wernyhora, 1884
Więcej na temat dzieła w portalu Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe

Tadeusz Ajdukiewicz, Portret Heleny Modrzejewskiej, 1880
Więcej na temat dzieła w portalu Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe

Artur Grottger, Rok 1863 – Powitanie, 1865
Więcej na temat dzieła w portalu Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe

Jacek Malczewski, Malarczyk, 1890
Więcej na temat dzieła w portalu Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe

Maurycy Gottlieb, Ahaswer, 1876
Więcej na temat dzieła w portalu Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe

Wojciech Korneli Stattler, Machabeusze, między 1830-1842
Więcej na temat dzieła w portalu Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe

Aleksander Gierymski, Dziewczyna z Bronowic, 1893-1894
Więcej na temat dzieła w portalu Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe

Aleksander Gierymski, Chłop z Bronowic, ok. 1895
Więcej na temat dzieła w portalu Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe

Pius Weloński, Gladiator, 1881
Więcej na temat dzieła w portalu Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe

pre

Sala Bacciarellego
Sukiennice, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku / fot. M. Żak - Pracownia Fotograficzna MNK

Sala Bacciarellego
Sukiennice, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku / fot. M. Żak - Pracownia Fotograficzna MNK

Sala Bacciarellego
Sukiennice, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku / fot. J. Świderski - Pracownia Fotograficzna MNK

pre

Sala Michałowskiego
Sukiennice, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku / fot. M. Żak - Pracownia Fotograficzna MNK

Sala Michałowskiego
Sukiennice, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku / fot. M. Żak - Pracownia Fotograficzna MNK

pre

Sala Siemiradzkiego
Sukiennice, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku / fot. M. Żak - Pracownia Fotograficzna MNK

Sala Siemiradzkiego
Sukiennice, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku / fot. M. Żak - Pracownia Fotograficzna MNK

pre

Sala Chełmońskiego
Sukiennice, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku / fot. M. Żak - Pracownia Fotograficzna MNK

Sala Chełmońskiego
Sukiennice, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku / fot. M. Żak - Pracownia Fotograficzna MNK

pre

Winda wewnętrzna
/ fot. Bartosz Cygan - Pracownia Fotograficzna MNK

Sukiennice - udogodnienia dla osób niepełnosprawnych

Brak progów w przejściach
/ fot. Bartosz Cygan - Pracownia Fotograficzna MNK

Winda wewnętrzna
/ fot. Bartosz Cygan - Pracownia Fotograficzna MNK

Oznakowania alfabetem Braille'a
/ fot. Bartosz Cygan - Pracownia Fotograficzna MNK

Szyny teleskopowe
/ fot. Bartosz Cygan - Pracownia Fotograficzna MNK

Winda wyposażona w przyciski brajlowskie
/ fot. Bartosz Cygan - Pracownia Fotograficzna MNK

Toaleta przystosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych
/ fot. Bartosz Cygan - Pracownia Fotograficzna MNK

/ fot. Bartosz Cygan - Pracownia Fotograficzna MNK

pre

Najpiękniejsze dzieła Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach

Sukiennice - Sala Bacciarellego

Sukiennice - Sala Michałowskiego

Sukiennice - Sala Siemiradzkiego

Sukiennice - Sala Chełmońskiego

Sukiennice - udogodnienia dla osób niepełnosprawnych

« prev next »

Artykuły powiązane

Zwiedzaj Sukiennice z aplikacją mobilną

Zostań kulturalnym turystą, zwiedzaj Galerię w Sukiennicach z aplikacją mobilną "Kulturysta".

Wydawnictwa towarzyszące