Każda z zapytanych w kilku słowach opowiedziała, jak to wygląda.  – Projekt Spektrum tworzymy w konsorcjum partnerskim instytucji z Europy, takich firm konsultingowych w świecie instytucji kultury. Instytucje i organizacje z Belgii, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i Włoch pomagają nam dostosować muzeum do potrzeb osób o specjalnych potrzebach sensorycznych, w tym również osób w spektrum autyzmu – mówi Ania Berkowicz, adiunkt w Dziale Edukacji i koordynatorka projektu Spektrum. – Nasi partnerzy mają wiedzę, my mamy doświadczenie i przestrzeń. I oczywiście mamy naszych wspaniałych widzów, dla których chcemy robić ten projekt.

Ważnym momentem dla projektu była wizyta studyjna partnerów MNK, która odbyła się pod koniec września. – Mogliśmy im pokazać miejsce, które chcemy zmienić, przygotować, a dzięki temu znaleźć lepsze rozwiązania i wybrać te, które chcemy wdrożyć – wspomina Ania.

Ania Berkowicz i Kasia Szczygieł pracują w Dziale Edukacji MNK, koordynując działania muzeum skierowane do odbiorców o różnych potrzebach. Beata Cichy i Iwona Parzyńska z kolei tworzą zespół zajmujący się między innymi dostosowaniem obiektów MNK tak, by mogły z nich bez przeszkód korzystać osoby z niepełnosprawnościami.
– Nasz zespół projektowy to drużyna do zadań specjalnych. (...) Każda z nas jest odpowiedzialna za pewne wdrożenia. W projekcie spektrum zbieramy doświadczenie, które chcemy przekazać dalej. Postanowilismy stworzyć bazę wiedzy, dobrych praktyk i rozwiązań, które możemy polecić, i podzielić się tym z innymi instytucjami kultury w Polsce. To jest nasz cel: żeby więcej instytucji kultury w Polsce było dostosowanych do potrzeb osób w spektrum autyzmu – kończy Ania.
Dostosowanie muzeum do potrzeb osób wysoko wrażliwych to złożony proces, w którym poszczególne rozwiązania dotyczą nie tylko odpowiedniego przygotowania sal wystawowych, ale działania całej instytucji. Żeby się w tym nie pogubić, wraz z naszymi partnerami opracowujemy zbiór reguł i rekomendacji. Tworzymy rodzaj przewodnika, który może służyć muzealnikom do dokładnej weryfikacji poszczególnych etapów pracy. Czeklista zawiera wskazówki ułatwiające uważne zbadanie przestrzeni i działanie różnych galerii. Mamy sporo do testowania: Muzeum Narodowe w Krakowie to aż dwanaście różnych oddziałów, najczęściej w historycznych, zabytkowych budynkach.
Obserwujemy też własną pracę. – Każda napotkana w muzeum osoba wpływa na to, jak widz w spektrum autyzmu będzie się czuł w instytucji – mówi Beata Cichy, uczestniczka projektu redagująca wspólnie z partnerami ten dokument.

Użytkownicy i użytkowniczki czeklisty skorzystają ze zbioru informacji zgromadzonych podczas pracy. Dowiedzą się, jak przygotować i wyposażyć pokój wyciszeń, zaplanować ciche godziny. – Uczymy się adaptować niektóre części wystawy do konkretnych potrzeb sensorycznych – dodaje Beata. Ta część zaleceń i ich realizacja to jeden z tematów, którymi się zajmuje.
– Ciche godziny to projekt, który od dawna chodził nam po głowie – zaczyna Iwona Parzyńska z muzealnej Sekcji ds. Dostępności koordynująca to wdrożenie. Każda pierwsza środa miesiąca to dzień, w którym we wszystkich oddziałach MNK ograniczana jest intensywność elementów wystroju i aranżacji. – Staramy się, żeby dodatkowe bodźce nie przeszkadzały widzom, którzy są bardziej wrażliwi. Osoby, które po prostu bardziej lubią ciszę, zapraszamy na zwiedzanie muzeum bez multimediów. Gdzie trzeba, przygaszamy światła. Uwzględniane są miejsca – w korytarzach i innych przestrzeniach – w których również warto odrobinę zmniejszyć natężenie światła.

– Jest to też moment, w którym opiekunowie ekspozycji mogą się bardziej skupić na potrzebach widzów i również odetchnąć od dodatkowych bodźców – mówi Iwona. – Dla nas to też jest przyjemność. Pierwsza informacja o cichych godzinach cieszyła się dużą popularnością. Usłyszeliśmy dużo miłych słów od ludzi, którzy tego potrzebują, i tych, którzy po prostu kibicują takim rozwiązaniom w muzeach. Bo muzea powinny być dostępne dla wszystkich i przygotowane na każdą sytuację.
Chcesz odwiedzić muzeum, ale wolisz się do tego dobrze przygotować? Ułatwieniem, jakie oferujemy odwiedzającym MNK osobom w spektrum autyzmu, jest „przed-przewodnik” – dokument, który można pobrać z naszej strony internetowej, aby z wyprzedzeniem zaplanować swoją wizytę. Jego redaktorką jest Katarzyna Szczygieł z Działu Edukacji MNK: – W ramach projektu przygotowujemy przewodnik po wystawie w Pałacu Książąt Czartoryskich skierowany szczególnie do osób w spektrum autyzmu. Publikacja zawiera zdjęcia sal wystawowych i podstawowe informacje na temat ekspozycji. Wybrane dzieła zostały szerzej opisane pod hasłem „Poznaj dzieło”. Przewodnik został skonsultowany z osobami w spektrum autyzmu i przetłumaczony na język angielski. Jako dokument w formacie PDF został zamieszczony w wersji do pobrania na stronie internetowej MNK. Liczymy na to, że będzie dobrą formą przygotowania się do wizyty w muzeum, do której serdecznie zapraszamy – dodaje Kasia.
Kasia nie żartowała. Czeklista, o której mówiła Beata Cichy, testowana była właśnie w Pałacu Książąt Czartoryskich. To świeżo odnowione, oddane do użytku w 2019 roku muzeum ma szczęście, bo wiele przyjaznych widzom rozwiązań można było zaplanować w nim od początku. Muzeum Czartoryskich jest także pierwszym oddziałem MNK, w którym oddaliśmy do użytku specjalną strefę wyciszenia. Kilka dni po naszej ostatniej rozmowie Iwona dała znać, że w wydzielonej przestrzeni Pałacu można w razie potrzeby złapać oddech, skorzystać z koszyka sensorycznego i kołdry obciążeniowej. „Zapraszamy do odpoczynku na pufie” i „To przedmioty, które pomagają się odstresować” – zachęcają umieszczone tam informacje. 

Projekt Spektrum nadal trwa. Moje koleżanki pozostają w stałym kontakcie z partnerami: FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw, Center for Museum Education of the Roma Tre University, Universidad Nacional de Educación a Distancia oraz Outside in Pathways.
W ostatnich miesiącach 2021 roku udało nam się spotkać w Belgii. Wraz z partnerami odwiedziliśmy muzea, w których rozwijane są projekty dla osób ze specjalnymi potrzebami. Dzięki warsztatom i dyskusjom mogliśmy zobaczyć, „jak oni to robią”, i zdecydować, które z rozwiązań możemy wdrożyć na gruncie polskim.

Kolejne plany to stworzenie przewodnika dla edukatorów przedstawiającego najlepsze techniki pomocne w działaniach z osobami w spektrum autyzmu, przygotowujemy również szkolenie online dla wszystkich osób i instytucji zainteresowanych otwarciem się na osoby w spektrum. Już nie możemy się doczekać, aby zaprosić wszystkich do korzystania z owoców naszej współpracy. Chcemy, by nasza praca mogła być inspiracją dla innych instytucji i w ten sposób przyczyniła się do większej dostępności dla osób o różnych potrzebach.

Więcej o dostosowaniu oddziałów naszego muzeum dla zwiedzających przeczytacie tutaj.

Agata Jabłońska (Dział Marketingu, MNK)