Joachim Lelewel - matryce graficzne i odbitki (przed i po)
Muzeum Narodowe w Krakowie od przeszło wieku przechowuje znaczącą część jego rytowniczego dorobku, kupioną w 1897 roku od Wiesławy (Wisławy) Jadwigi Russockiej (1831–1902), córki Prota Lelewela, która odziedziczyła zachowaną graficzną spuściznę swego słynnego stryja. Kolekcja obejmuje 232 matryce (w tym jedną obcej ręki, retuszowaną przez Lelewela), z których 231 wykonano z miedzi, a jedną ze stali.
Większości matryc towarzyszą odbitki rycin o charakterze poglądowym, w pierwszym muzealnym inwentarzu nazwane „stereotypami drukowymi”, które pierwotnie służyły – i taką też funkcję w przeważającej mierze pełniły w dobie funkcjonowania w zbiorach muzeum – jako opakowanie dla płyt. W spuściźnie tej znalazły się również setki „wyciętek” – drobnych matryc do odbicia winietowych ilustracji, które Rytownik Polski wyrzeźbił w drewnie i metalu typograficznym przy użyciu scyzoryka.
W latach 2018-2022 miała miejsce kompleksowa konserwacja i przygotowanie do prezentacji zbioru, wykonane przez zespół projektowy w składzie: Anna Bogusz, Małgorzata Skwarczyńska, Ryszard Perzanowski (Pracownia Konserwacji Rzemiosła Artystycznego, Metalu i Broni), Katarzyna Król-Goździk (Pracownia Konserwacji Papieru i Skóry z Pracownią Introligatorską), Katarzyna Podniesińska, Janina Wilkosz - kierownik projektu (Gabinet Grafiki i Rysunku). Od stycznia do października 2022 mogliśmy oglądać efekty ich pracy podczas wystawy Lelewel. Rytownik polski w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach.
Pieniądze kufickie i sammanidów - Joachim Lelewel, Numismatique du moyen-âge, considéré sous le rapport du type, par (...). Atlas composé des tables chronologiques et des planches numismatiques, Paris 1835 Matryca opracowana została przez Joachima Lelewela z myślą o jednej z dwudziestu pięciu plansz, które złożyły się na atlas, towarzyszący jego trzytomowej pracy Numismatique du moyen âge, ogłoszonej w Paryżu i Brukseli w 1835 roku. Akwaforta z niej wykonana prezentowała wizerunki pięciu srebrnych dirhamów, bitych przez średniowiecznych władców Kalifatu - Abd al-Malika ibn Marwana z dynastii Umajjadów (685-705) i Haruna ar-Raszida z dynastii Abbasydów (786-809) oraz samanidzkich władców kalifatu w Azji Środkowej – emirów Nuha Ibn Nasra (943 - 954), Abd al-Malika I Ibn Nuha (954 - 961) i Mansura Ibn Nuha (961 - 976). Cenne numizmaty świata islamu reprezentowały w publikacji kolekcje polskie. Pierwsza z nich należała do Michała Pełki-Polińskiego, prof. Uniwersytetu Wileńskiego, cztery kolejne - w tym trzy ostatnie z daru Lelewela - pozostawały w zbiorach Warszawskiego Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk. Już w 1829 roku uczony odczytał inskrypcje kufickie z dirhamów i ogłosił ich treść w Objaśnieniu trzech pieniędzy kufickich Sammanidów w zbiorze Król. Warszawskiego Przyjaciół Nauk Towarzystwa znajdujących się w tomie czwartym Pamiętnika Warszawskiego Umiejętności Czystych i Stosowanych. Na łamach emigracyjnej Numismatique du moyen âge prezentował je gremiom europejskich znawców przedmiotu i amatorom-zbieraczom wraz z tablicą Pologne, pozwalającą poznać pieniądze Piastów polskich. Rolę numizmatyki wśród nauk pomocniczych historii rozumiał Lelewel jako istotną, jednak ta nie należała do jego priorytetów badawczych. Sztychy numizmatyczne opracowywał z konieczności, na obczyźnie był bowiem pozbawiony notat i rodzimych źródeł do wyżej cenionych studiów nad dziejami narodowymi. Niemniej to właśnie badania historii powszechnej mennictwa, prowadzone z zastosowaniem do klasyfikacji średniowiecznych monet pionierskiej metody typologicznej, prezentowanej w kolejnym, w opinii autorytetów znaczącym dziele Études numismatiques et archéologiques, vol. I. Type gaulois, ou celtique z atlasem (Bruksela, 1840-1841), przyniosły polskiemu uczonemu sławę i uznanie poza granicami kraju. W 1858 roku belgijskie Królewskie Towarzystwo Numizmatyczne uhonorowało jego zasługi medalem „La Pologne a L'une de Ses Glories”. [oprac. Janina Wilkosz]
Fragment wykazu współrzędnych geograficznych zanotowanych przez al-Battaniego w 880 r., odwzorowanie fragmentu skopiowanego z egzemplarza maghrebskiego, przechowywanego w Bibiotece w Eskurialu Tabela z zapisami w j. arabskim: wykaz miejscowości z określeniem położenia geograficznego, sporządzony przez Al Battaniego około 880 roku - kopia z egzemplarza przechowywanego w Bibliotece w Eskurialu, maj 1856.
[Przedmioty] Wydobyte z mogiły będącej przy wsi Ruszcza płaszczyzna [Ruszcza-Płaszczyzna]; Okolice wsi Ruszcza płaszczyzna; Bałwany [idole otaczane czcią] sławiańskie wykopane w Prilwic [Prillwitz] Tablica podzielona pionowo na dwa pola; po l. przedstawienia (numerowane 1-22) wykopalisk z Prilwic - figurki bożków słowiańskich i fragmentów narzędzi i broni, po p. zabytki archeologiczne z mogiły w Ruszczy oraz mapa okolic wsi Ruszcza.
Grobowce i mauzolea królów polskich wzniesione w katedrze w Krakowie Grobowce i mauzolea królów polskich wzniesione w katedrze w Krakowie: Jana Olbrachta, zmarłego w 1501 r., Zygmunta Starego, zmarłego w 1548 r., Zygmunta Augusta, zmarłego w 1572 r., płyta nagrobna Anny, ostatniej z Jagiellonów, zmarłej w 1596 r., w kaplicy Rorantystów, zwanej Zygmuntowską, Stefana Batorego, zmarłego w 1586 r., Jana Sobieskiego, zmarłego w 1696 r., i Michała Wiśniowieckiego, zmarłego w 1673 r. Tablica przedstawiająca ś.: wnętrze Kaplicy Zygmuntowskiej w Katedrze krakowskiej na Wawelu, po bokach cztery grobowce królewskie (Jana Olbrachta, Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, Stefana Batorego oraz Jana Sobieskiego i Michała Wiśniowieckiego), 1835-1838/po 1854.
LXVI. 119. Mapa wg mapy świata Universalior cogniti orbis tabula, recentibus confecta observationibus Johannesa Ruyscha, uwzględniającej odkrycie Nowego Świata, w edycji z 1507 i 1508 r. Mapa świata z 1506-1507 wg holenderskiego astronoma i kartografa Johanna Ruyscha.
116. Afryka wg fragmentu mapy świata z 1500 r. Juana de la Cosy; 117. Afryka – porównanie mapy anonimowego kosmografa sewilskiego z 1527 r. z fragmentem mapy morskiej świata Diega Ribero z 1529 r. Tablica przedstawiająca dwie mapy Afryki - mapę z 1500 r. wg fragmentu mapy Juana de la Cosa oraz mapę wg anonimowego kosmografa sewilskiego z 1527 i mapy świata Diego Ribero z 1529.
Polska i jej sąsiedztwo (1150) Explanatio descriptionis edrisianae continens: Allemaniam, Poloniam, Russiam, Ungariam, Komaniam, vicinasque regiones, Ao 1154 ([objaśniona] tamże X, 9, 11, 13 18-39) (Mapa obszaru między Morzem Bałtyckim, Adriatykiem i Morzem Czarnym wg opisów al-Idrisiego oraz relacji kupców i podróżników) Tablica przedstawiająca średniowieczną mapę części Europy (obszaru Polski i krajów z nią sąsiadujących) ok. 1154 roku, wg mapy Al-Idrisi'ego.
X. 25. Obraz świata IX w. z manuskryptu ze Strasburga; XI. 26. Obraz świata wg anglosaskiej mapy z X w., zachowanej w Muzeum Brytyjskim; XII. 27. Fragment obrazu świata XI w. z rękopisu z Saint-Omer [VII. 21] X. 25. Image du monde du IXe siècle, d’un manuscrit de Strasbourg. [VIII. 22] XI. 26. Orbis exhibitus apud Anglosaxonos saeculi X. [IX. 23] XII. 27. Fragment de l’image du monde du XIe siècle, du manuscrit de St-Omer (X. 25. Obraz świata IX w. z manuskryptu ze Strasburga; XI. 26. Obraz świata wg anglosaskiej mapy z X w., zachowanej w Muzeum Brytyjskim; XII. 27. Fragment obrazu świata XI w. z rękopisu z Saint-Omer).
Tablica przedstawiająca trzy średniowieczne mapy świata wg map z manuskryptów z IX, X i XI wieku.
Obraz świata wg hinduskiej kosmografii; VII. 17. Obraz zamieszkałego świata wg Persa al-Istachriego z 950 r. i Ibn Haukala z Bagdadu z 977 r.; VIII. 18. Mapa świata wg rekonstrukcji mapy Arzachela z 1075 r.; 19. Mapa świata wg opisu Ibn Saida al-Maghribi VI. 16. Imago cosmographica Hindorum; VII. 17. Abulshak [tak; na mapie: Abu Ishak] persa istakhri, 950, et Abu Kassem Mohammed ibn Haukal bagdadinus, 977, imago habitabilis; VIII. 18. Abu Ishak Ibrahim ibn Alzarkala (Arzakhel), 1075; 19. Abul Hassan Nureddin ibn Saïd 1274 (VI. 16. Obraz świata wg hinduskiej kosmografii; VII. 17. Obraz zamieszkałego świata wg Persa al-Istachriego z 950 r. i Ibn Haukala z Bagdadu z 977 r.; VIII. 18. Mapa świata wg rekonstrukcji mapy Arzachela z 1075 r.; 19. Mapa świata wg opisu Ibn Saida al-Maghribiego z 1274 r.). Tablica przedstawiająca schemat kosmograficzny i trzy średniowieczne mapy świata wg map astronomów arabskich (X-XI w.).
Przerys drzeworytów Hieronima Wietora z klocków użyczonych do druków Florianowi Unglerowi, z druków Marka i Macieja Szarffenbergów i Hieronima Wietora Tablica przedstawiająca XVI-wieczne winiety drukarskie, m.in. z oficyny H. Wietora, wykorzystywane w drukach F. Unglera.
Przerys drzeworytów z druków Jana Weissenburgera w Norymberdze, wydanych nakładem Marka Szarffenberga, z druków Jana Knobloucha w Strasburgu, wydanych nakładem Urbana Kaima, inicjały i drzeworyty z druków oficyny Jana Hallera Tablica przedstawiająca czcionki i elementy zdobnictwa druków z oficyn Szarfenbergów (Marka i Macieja) i Hieronima Wietora.
