Przeszłość Przyszłości. Czartoryscy Narodowi

Wystawa "Przeszłość Przyszłości. Czartoryscy Narodowi" prezentowana jest na Zamku Królewskim w Niepołomicach i stwarza okazję obcowania ze świetnymi zbiorami pamiątek historycznych i dzieł sztuki wpisanych za sprawą rodziny Czartoryskich w dzieje polskiej kultury.

Pokazuje wybór niektórych eksponatów muzeum, łączy ze sobą polonica i obiekty związane z historią i kulturą zachodniej Europy, podkreśla wielką różnorodność tej kolekcji, zawierającej malarstwo, rzemiosło artystyczne, militaria, a także – niepokazane na wystawie – antyk i grafikę.

Wystawa prezentuje szereg eksponatów pochodzących z okresu puławskiego. Pośród nich na szczególną uwagę zasługują, umieszczone w specjalnych ozdobnych oprawach, relikwie słynnych postaci: Cyda i Chimeny, Abelarda i Heloizy, Petrarki i Laury, wystawione obok klucza do Świątyni Sybilli - w kształcie greckiego kaduceusza, opatrzonego napisem MNEMEZ ANOIGO HIERON – Otwieram Świątynię Pamięci. Trzeba pamiętać, że jest to klucz do pierwszego, najstarszego polskiego muzeum.

W jednej z gablot na środku sali oglądamy m.in. piękną butelkę z kryształu górskiego, podobno należącą niegdyś do króla Francji Franciszka I, prochownicę po królu Anglii Henryku VIII oraz czapkę, którą miał mieć na głowie Napoleon Bonaparte, gdy przekraczał Berezynę w odwrocie spod Moskwy.

Ważny jest zespół militariów polskich – dwie zbroje karacenowe spod Wiednia (w ich pobliżu wizerunki króla Jana III Sobieskiego i Zygmunta Zbierzchowskiego, który przeprowadził pod Wiedniem próbny atak husarii) oraz broń biała: pamiątkowe szable Tadeusza Kościuszki, Księcia Józefa Poniatowskiego i generała Karola Kniaziewicza.

Z innych rodzajów broni wymienić warto okazały rapier wiązany przez tradycję z Marcinem Lutrem oraz bełt do kuszy, eksponowany w Puławach jako strzała Wilhelma Tella. Domniemany portret tego legendarnego bojownika o wolność Szwajcarów oglądamy ponad gablotą ze strzałą.

Zwraca też uwagę panoplion na ścianie, ułożony z elementów okazałej renesansowej zbroi na jeźdźca i konia należącej do księcia Albrechta, gubernatora Niderlandów.

Spośród różnorodnych obiektów rzemiosła artystycznego warto zwrócić uwagę na zespół renesansowych i barokowych sreber, pośród których wybijają się efektowne puchary w kształcie pawia i okrętu, ozdobne buzdygany i zdobiona drogimi kamieniami buława Wiśniowieckich. Przyciągają uwagę  okazałe paradne tarcze renesansowe, a szczególnie jedna z nich - zawieszona nad przejściem do drugiej Sali - przedstawiająca bitwę cesarza Konstantyna z Maksencjuszem, zwana Tarczą Wróżebną, wiązana z Janem III Sobieskim. Na wprost niej, po drugiej stronie sali, wisi bogato zdobiona tarcza turecka - kałkan.

W drugiej sali umieszczone są szczególnie cenne średniowieczne obiekty kultu religijnego - wyroby z emalii i kości słoniowej oraz renesansowy haft flamandzki z przedstawieniem św. Anny Samotrzeć.

Pośród licznych obrazów szczególnie wyróżniają się, widoczne już z daleka, od wejścia na wystawę, „Zwiastowanie” krakowskiego malarza Jerzego, z 1517 roku, okazały obraz ołtarzowy wydobyty w 1802 r. przez Księżną Izabelę Czartoryską z ruin jednego z kościołów na wzgórzu Wawelskim, "Ukrzyżowanie" sieneńskiego Mistrza Piety (XIV w.),  "Chrystus na majestacie" Mariotta di Nardo (XIV w.), "Zwiastowanie" i "Matka Boska Bolesna" (XV w.) z warsztatu niderlandzkich artystów z rodziny Boutsów.

Inne, warte uwagi dzieła sakralnego malarstwa, wystawione w drugiej sali to obrazy renesansowe, m.in.: "Św. Katarzyna" Kulmbacha, "Św. Rodzina" Palmy Vecchio, "Pokłon trzech króli" Garofala i niewielki obraz ze scenami z życia i męki Chrystusa, uchodzący w Puławach za tzw. Ołtarzyk Króla Zygmunta Augusta.

W pierwszej sali wystawy na szczególną uwagę zasługują obrazy świeckie z epoki renesansu: "Sceny z historii Lukrecji Rzymskiej" i "Dwie pary kochanków: Parys i Helena oraz Tristan i Izolda", obydwa stanowiące części malowanych włoskich skrzyń weselnych, tzw. cassone (XV w.), okazała scena z Brutusem i Porcją (nieokreślony malarz weroneński, pocz. XVI w.), "Portret mężczyzny z rękawiczką" Jana Mostaerta i niewielki "Portret Izabeli królowej Danii" Mistrza Legendy Marii Magdaleny (Niderlandy, ok.1515).

Pośród wiszących po drugiej stronie sali XVI-wiecznych portretów francuskich wyróżnia się niewielki "Portret Marii Stuart" i domniemany "Portret  Don Juana Austriackiego", który w r. 1571 zwyciężył Turków w morskiej bitwie pod Lepanto.

Pozostają  jeszcze wizerunki  Czartoryskich, twórców muzeum. U wejścia na wystawę  widzimy "Portret Księżnej Izabeli Czartoryskiej" namalowany w Londynie, w r.1790, przez Marię Cecylię Cosway, marmurowe "Popiersie Księcia Władysława Czartoryskiego" Wiktora Brodzkiego, obok którego wisi obraz Jana Matejki - szkic konia do "Bitwy pod Grunwaldem" dedykowany Władysławowi Czartoryskiemu), a w drugiej sali wystawy  - "Popiersie Adama Jerzego Czartoryskiego" autorstwa Klemensa Boryczewskiego.

Największą zasługą Adama Jerzego Czartoryskiego dla muzeum było zakupienie obrazów Leonarda da Vinci i Rafaela.

Kurator wystawy – Janusz Wałek