Sala Bacciarellego
Oświecenie

Sztuka polska epoki oświecenia obejmowała różnorodne kierunki artystyczne drugiej połowy XVIII wieku, które miały wpływ na rozwój malarstwa i rzeźby także w następnym stuleciu oraz na kształtowanie postaw ideowych społeczeństwa polskiego aż po czasy współczesne. Na ekspozycji przedstawiono najistotniejsze nurty malarstwa i rzeźby tego okresu, reprezentowane w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie.

Ówczesnej sztuce polskiej patronuje wielki mecenas na polskim tronie, Stanisław August Poniatowski. Zorganizowany przez niego system kształcenia artystów w kraju i za granicą umożliwił adaptację w Polsce modnych nurtów artystycznych. Zleceniodawcy oczekiwali obrazów dających wyraz "dobremu gustowi", które miały jednocześnie odpowiadać zasadom tworzenia obowiązującym w malarstwie europejskim, nie zaś tradycji sarmackiej i ograniczonym umiejętnościom rodzimych malarzy cechowych. Po połowie XVIII wieku w Europie modne były klasycyzm akademii rzymskiej i paryskiej, następnie subtelny sposób malowania rodem z akademii wiedeńskiej i angielskie malarstwo portretowe, zaś w pierwszej ćwierci XIX wieku arystokracja oraz szlachta związana z Napoleonem upodobały sobie neoklasycyzm, styl posługujący się formami prostymi, ale szlachetnymi, na wzór sztuki starożytnej.

Do najsłynniejszych artystów tej epoki należał Włoch, Marcello Bacciarelli, ulubiony malarz Stanisława Augusta Poniatowskiego. Był doskonałym portrecistą, tworzył również obrazy historyczne. Nie mniej utalentowany był Francuz, Jan Piotr Norblin, sprowadzony do Polski przez księcia Adama Czartoryskiego. W kraju działali również inni malarze obcy, m.in. Szwed, Per Krafft, Włosi – Józef Grassi i Jan Chrzciciel Lampi Starszy oraz Austriak, Józef Pitschmann. Z czasem pojawili się również artyści polscy wykształceni za granicą lub w królewskiej Malarni – szkole artystycznej prowadzonej przez Bacciarellego. Najwybitniejsi z nich to: Aleksander Orłowski, Franciszek Smuglewicz, Jan Bogumił Plersch i Józef Peszka.
Tradycyjnie najpopularniejszym gatunkiem malarstwa był portret. Intensywnie rozwijało się również malarstwo historyczne, którego zadaniem było rozwijanie świadomości narodowej, propagowanie znajomości historii i kultury kraju oraz kreowanie bohaterów i mitów jednoczących Polaków, zwłaszcza po utracie niepodległości państwa w 1795 roku.


Sala Michałowskiego
Romantyzm. W stronę sztuki narodowej

Zjawiska zapowiadające romantyzm pojawiły się już po utracie przez Polskę niepodległości (1795), jednak właściwy rozwój nurtu przypadł na lata 1822 (wydanie Poezji Adama Mickiewicza) – 1863 (upadek powstania styczniowego). Podobnie jak to miało miejsce w przypadku sztuki europejskiej, malarstwo i rzeźbę polskiego romantyzmu charakteryzowała różnorodność postaw i poszukiwań twórczych, co zaowocowało rozmaitością tematyczną i stylistyczną dzieł, jednak najistotniejszą cechą kierunku był jego patriotyczno-niepodległościowy charakter. W tej części ekspozycji znalazły się dzieła uznane za ważne dla polskiego romantyzmu ze względu na swoją typowość albo, dla odmiany, wyjątkowość. Obrazy takich indywidualności, jak Piotr Michałowski, Henryk Rodakowski, Wojciech Korneli Stattler, Teofil Kwiatkowski, Artur Grottger i Leon Kapliński, sąsiadują z pracami twórców mniejszego formatu, cenionych jako ilustratorzy utrwalający bieżące wydarzenia historyczne (Michał Stachowicz, Teodor Baltazar Stachowicz, January Suchodolski, Franciszek Faliński). Z kolei dzieła Jana Nepomucena Głowackiego, Aleksandra Płonczyńskiego oraz Saturnina Świerzyńskiego ukazują tzw. miejsca serdeczne, czyli krajobrazy, widoki miast lub zabytków ważnych dla narodowej historii i kultury.
Sztuka polska doby romantyzmu była sztuką ideową, nastawioną na zapotrzebowanie społeczne. Przekazywała treści skupione wokół spraw narodowych, nie dla wszystkich zrozumiałe, hermetyczne, ale pod względem stylistyki wpisywała się w tendencje ówczesnej sztuki europejskiej. Dominowały w niej wpływy romantyków francuskich, duże znaczenie miały też inspiracje artystyczne płynące ze środowisk twórczych Drezna, Petersburga, Wiednia, Monachium oraz Rzymu. Zwrot ku narodowej historii przerodził się w rozwój malarstwa historycznego. Dziedzictwem romantyzmu w rodzimej sztuce były coraz silniejsze tendencje realistyczne, akcentujące obiektywny i rzeczowy sposób opisywania rzeczywistości, a zainteresowanie rodzimym krajobrazem i ludem przerodziło się w dynamiczny rozwój gatunku pejzażowo-rodzajowego. Pod wieloma względami romantyzm w sztuce polskiej trwał nieprzerwanie aż do schyłku stulecia.