Obraz namalowany na zamówienie berlińskiego marszanda Rudolfa Lepkego. W 1872 roku Maksymilian Gierymski otrzymał za niego mały złoty medal na wystawie Akademii w Berlinie. W roku 1895 płótno należało do Eduarda Ludwiga Behrensa z Hamburga. Do zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie zakupione zostało w 1938 roku od Franciszka Studzińskiego, właściciela krakowskiego Antykwariatu Artystycznego (za 11 000 zł). Dnia 18 grudnia 1939 roku obraz został zarekwirowany na polecenie SS-Standartenführera Kaja (Kajetana) Mühlmanna i przewieziony do jego biura w gmachu Akademii Górniczej w Krakowie, gdzie mieściła się siedziba rządu Generalnego Gubernatorstwa. Do listopada 2017 roku znajdował się na liście polskich strat wojennych. Tymczasem od 1945 obraz był przechowywany przez osobę prywatną w Krakowie, która otrzymała go od swojej babki. Ta z kolei zakupiła go od swojej sąsiadki w lipcu 1965 roku. Na czas toczącego się w tej sprawie postępowania sądowego dzieło przechowuje Muzeum Narodowe w Krakowie jako depozyt prokuratury.

         [Aleksandra Krypczyk-De Barra]

Stan zachowania i przyczyny zniszczeń obrazu

Największe, niekorzystne zmiany w wyglądzie obiektu wystąpiły w czasie jego zaginięcia.  Obraz został wycięty z krosna i zwinięty w rulon w sposób niewłaściwy. W tym stanie pozostawał do 2017 roku, do momentu odnalezienia i przekazania go Muzeum Narodowemu w Krakowie. Na skutek wieloletniego, nieprawidłowego zrolowania nastąpiły deformacje podobrazia, a w warstwie malarskiej i zaprawie powstały spękania oraz rozległe ubytki – wykruszenia i odspojenia. W efekcie tych uszkodzeń oraz przyczyn fizyko-chemicznych zostały obniżone pierwotne walory dzieła. W wyniku pożółknięcia werniksu i zabrudzenia powierzchni barwy utraciły nasycenie, a oryginalna kolorystyka uległa przyciemnieniu. Płótno było osłabione, rozdarte w kilku miejscach, nosiło też ślady dawnych renowacji, było doraźnie reperowane i miejscami przesączone masą woskowo-żywiczną.

        [Elżbieta Zygier]

Technika i technologia wykonania obrazu. Badania konserwatorskie

Maksymilian Gierymski namalował obraz farbami olejnymi na pokrytym fabryczną zaprawą cienkim płótnie lnianym. Płótno stanowi typowe podobrazie, popularne w drugiej połowie XIX wieku. Na odwrocie jest oznaczone stemplem monachijskiej firmy Richarda Wurma, z której artysta niejednokrotnie korzystał. Po zakupie obrazu do Muzeum w 1938 roku, na płótnie naniesiono farbą numer inwentaryzacyjny, który ułatwił identyfikację dzieła po jego odnalezieniu.

Warstwa malarska występuje na podmalowaniu – została nałożona w sposób niejednorodny, farbami o zróżnicowanej sile krycia. W opracowaniu malarskim przeważa gładka powierzchnia, lokalnie wzbogaca ją niewysoka faktura, nadana pędzlem i szpachlą. Kolorystyka obrazu jest stonowana, spójna z innymi pracami artysty o tematyce pejzażowo­-rodzajowej, potwierdziły to badania technologiczne towarzyszące konserwacji. Bieżące analizy odniesiono do zebranych danych podczas projektu naukowego, przeprowadzonego w Muzeum Narodowym w Krakowie, w latach 2013–2017, dotyczącego twórczości Maksymiliana Gierymskiego.

         [Elżbieta Zygier]

Rodzaje i autorzy badań laboratoryjnych towarzyszących konserwacji:

Badania w MNK w Laboratorium Analiz i Nieniszczących Badań Obiektów Zabytkowych  Lanboz : - Fotografie w promieniowaniu analitycznych: (UV, IR, RTG) – Piotr Frączek,

- Spektroskopia fluorescencji rentgenowskiej (XRF), badanie składu pierwiastkowego zaprawy i warstwy malarskiej oraz interpretacja wyników – dr Anna Klisińska-Kopacz,

- Identyfikacja włókna z użyciem odczynnika Herzberga – Karolina Budkowska,

Badania zewnętrzne : Pomiary próbek warstw malarskich wraz z zaprawą metodą skaningowej mikroskopii elektronowej z analizatorem EDS (SEM-EDS) oraz interpretacja wyników – dr Katarzyna Stefańczyk, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie.

Analiza wizualna i konserwatorska – Elżbieta Zygier, MNK

Prace konserwatorskie

Autorzy konserwacji i restauracji obrazu:

I etap – Marzena Sieklucka, Elżbieta Zygier 

II etap – Marzena Sieklucka

Konserwacja obrazu została przeprowadzona  w Pracowni Konserwacji Malarstwa i Rzeźby w Sukiennicach.  

Konserwacja ramy: Grzegorz Tańcula, Beata Feluś – Pracownia Konserwacji Ram i Pozłotnicza MNK

Odnaleziony przez policję obraz trafił do Muzeum Narodowego w Krakowie 24 listopada 2017 roku. Wymagał natychmiastowej konserwacji, ale z powodu toczącego się postępowania sądowego na jej przeprowadzenie niezbędna była zgoda prokuratury.

Konserwacja obrazu podzielona została na dwa etapy:

Pierwszy etap prac, przeprowadzony w 2018 roku, ograniczał czynności do niezbędnych, mających charakter zabezpieczający, które służyły zatrzymaniu procesu degradacji oraz pozwalały na bezpieczne manewrowanie obiektem. Podklejono odspojenia zaprawy i warstwy malarskiej, rozprostowano podobrazie, następnie oczyszczono odwrocie i naprężono obraz na krośnie pomocniczym. Po tych zabiegach dzieło poddano badaniom technologicznym.

Prace konserwatorskie  – II etap

Na podstawie zgody wydanej przez prokuraturę w styczniu 2019 roku rozpoczęto drugi etap prac konserwatorskich. Obejmował on pełną konserwację i restaurację obiektu w celu wzmocnienia podobrazia oraz przywrócenia warstwie malarskiej pierwotnej estetyki.

W trakcie prac oczyszczono lico z wtórnych nawarstwień: zabrudzeń, pożółkłych werniksów, starych retuszy. Wykonano konsolidację warstw technologicznych. Podobrazie wzmocniono przez podklejenie oryginalnego płótna półprzeźroczystą tkaniną jedwabną. Dzięki transparentności tej warstwy historyczne inskrypcje na odwrociu pozostały widoczne. Do marginesów doklejono pasy brzeżne z wytrzymałego płótna lnianego, następnie obraz naprężono na nowym, drewnianym krośnie malarskim.

W ramach konserwacji estetycznej uzupełniono ubytki zaprawy i warstwy malarskiej oraz zabezpieczono lico werniksem końcowym.

Podczas prac wykorzystano wysokiej jakości nowoczesne materiały konserwatorskie o potwierdzonej stabilności, stosowane w wiodących ośrodkach muzealnych na świecie.

Po konserwacji obraz osadzono w ramie, za specjalistyczną szybą ochronną blokującą promieniowanie UV.

   [Marzena Sieklucka]

Kuratorzy wystawy konserwatorskiej: Marzena Sieklucka, Elżbieta Zygier
Projekt graficzny: Ewa Morzyniec


Podziękowania dla Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, Departament Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych oraz Wydziału Kryminalnego Komendy Wojewódzkiej Policji w Krakowie, za pomoc w odzyskaniu i przekazaniu dzieła Muzeum Narodowemu w Krakowie.