Część Pierwsza. Ogólny wygląd i znaczenie

Tapiseria to ozdobna tkanina. Posiada realistyczny wzór, prezentujący tytułowe wydarzenie. Słowo tapiseria jest stosowane wymiennie ze słowami arras i gobelin. Ogromne dzieło powstało w latach 1752 – 1760 na zlecenie księcia Michała Kazimierza Radziwiłła. Ma sześć metrów długości oraz trzy metry i trzydzieści centymetrów wysokości. Autorem projektu jest malarz Ksawery Dominik Heski „starszy”. Tkaninę wykonała Anastazja Markiewiczowa. Przeważają jasne brązy, błękity oraz zieleń. Kolory nici przez wieki wyblakły i zmieniły odcienie. Tkanina nosi ślady reperowanych uszkodzeń. Scena rozgrywa się na rozległym, pagórkowatym terenie. Największą jej część zajmuje postać księcia. Dalej rozciągają się szeregi konnych wojsk oraz król ze świtą.

W centrum, na pierwszym planie ukazano postać Michała Kazimierza Radziwiłła na koniu. Jeździec w rycerskiej zbroi i wspaniały rumak wypełniają niemal całą wysokość tapiserii i około połowę jej szerokości. Ustawieni są prawym bokiem do nas. Głowy zwracają w naszą stronę. Książę w futrzanej czapie spogląda na nas dumnie. Wzdłuż lewej i prawej krawędzi tapiserii stoją drzewa liściaste.

W oddali defilują wojska konne w równych szeregach. Prezentują się przed królem Augustem III i jego świtą. Sylwetki na tym planie są niewielkie w porównaniu z postacią księcia. Wyłaniają się zza rumaka Radziwiłła. Daje to wrażenie, że znajdują się dużo dalej i niżej, niż książę. Na dalszym planie rozciągają się kolejne pagórki. Rozbito na nich namioty obozu wojskowego. Na horyzoncie majaczą górskie szczyty. Ponad nimi rozpościera się błękitne niebo z białymi obłokami.

Wokół krawędzi tkaniny biegnie ozdobny pas. Jego wzór zawiera elementy zbroi, na przykład topory, tarcze oraz dekoracyjne zawijasy. Na środku górnej krawędzi umieszczono herb Trąby nieświeskiej linii Radziwiłłów. Na środku dolnej wypisano po łacinie tytuły księcia.

Michał Kazimierz Radziwiłł był najbogatszym magnatem na Litwie. Żył w latach 1702 -1764.  Wizytując dwór francuskiego króla Ludwika XV zafascynował się sztuką tworzenia gobelinów. Założył manufakturę gobelniczą w miejscowości Alba na Litwie. Wykonano w niej kilkanaście tapiserii, które ozdobiły zamek Radziwiłłów w Nieświeżu. Prezentowana tkanina była największa z nich. Historycy uważają, że jest najbardziej wartościowym pod względem artystycznym i historycznym dziełem tego typu powstałym w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Część druga. Postać Michała Kazimierza Radziwiłła na koniu.

Książę w chwili wykonywania dzieła miał około pięćdziesiąt-sześćdziesiąt lat. Jego postać przedstawiono jako konny portret rycerski. Radziwiłł wraz z koniem jest ustawiony do nas prawym bokiem. Widoczna jest tylko  prawa strona jego ciała z prawą ręką i nogą. Siedzi dumnie na białym rumaku. Trzyma hetmańską buławę. Nogę ma wyprostowaną. Stopa tkwi w masywnym strzemieniu.
Radziwiłł zwraca głowę w naszą stronę. Ma okrągłą twarz z podwójnym podbródkiem. Duże brązowe oczy i szerokie brwi są wyraziste. Nos pokaźny, usta szerokie. Spod czapki wyłaniają się krótkie pukle ciemnych włosów. Brązową czapkę zdobią pióra. Sterczą one przymocowane z przodu, do pionowego metalowego elementu zwanego szkofią.  Książę ubrany jest w prostą, polową zbroję. Osłania ona piersi, ręce i nogi. Jest brązowo-szara. Plecy Radziwiłła okrywa płaszcz podbity futrem gronostajowym. Na wierzchu jest z czerwonej tkaniny. Podbicie to białe futro z czarnymi kitkami. Stanowią one czarne kreski na białym tle. Przez napierśnik biegnie ukośnie błękitna szarfa orderu Orła Białego. Order ma kształt krzyża równoramiennego.

Buława w ręce księcia to symbol władzy hetmańskiej. Ma postać półmetrowego trzonka zakończonego zieloną kamienną kulą z jaspisu. Trzonek był złoty, co oddano żółtą nicią.

Biały rumak stoi na tylnych nogach, przednie unosi. Ma bujną grzywę i ogon. Spogląda bystro wielkim okiem. Nałożono mu wspaniałe wyposażenie, tak zwany rząd koński. To bogato zdobiona haftami i blaszkami uzda na głowie, siodło na grzbiecie, strzemiona do umieszczenia nóg jeźdźca oraz tkanina okrywająca grzbiet i zad. Jest to tak zwany dywdyk. Ma on haftowane kwiaty przypominające tulipany oraz brzegi wykończone frędzlami. Na czubku głowy konia sterczą dumnie pióra przymocowane do szkofii. Wzdłuż szyi zwisa buńczuk, czyli ozdoba z końskiego ogona w formie kity z długim włosiem. Pierwotnie była to oznaka władzy. Przedstawiony tu rząd koński to jedna ze zdobyczy Jana III Sobieskiego w bitwie pod Wiedniem.

Wszystkie elementy triumfalnego portretu Radziwiłła mają polityczne znaczenie. Są przejawem walki księcia o zdobycie najwyższego hetmańskiego urzędu wojskowego na Litwie, tak zwanej buławy wielkiej. Zorganizowany przez niego w 1744 roku przegląd wojsk był wyrazem gotowości wsparcia króla Augusta III. W zamian jednak magnat spodziewał się rozwoju swojej kariery. 

Część trzecia. Król ze świtą oraz wojsko

Król ze świtą oraz konne oddziały wojska znajdują się w oddali. Ich sylwetki są niewielkie w porównaniu z postacią Radziwiłła na pierwszym planie. Mają  kilkanaście centymetrów wysokości. Jeden ciąg wojsk wyłania się zza drzew przy lewej krawędzi tapiserii. Ludzie i konie są ustawieni prawym bokiem do nas. Część szeregów niknie za masywną sylwetką konia Radziwiłła. Na prawo od konia wyłaniają się kolejne maszerujące szeregi. Król i jego świta znajduje się przy prawej krawędzi tapiserii. W tym miejscu wojska zakręcają. Zawracają dalej i w głąb, w stronę obozu, znajdującego się w oddali. Ten ciąg wojsk, który minął już króla jest ustawiony do nas lewym bokiem. Część niknie za rumakiem księcia. Idący na przedzie pochodu oddział wyłania się na lewo od konia, powyżej jego ogona. Zaprezentowano następujące rodzaje wojsk: pułk tatarski, dragonia, petyhorcy oraz husaria.

Idący na przedzie defilady pułk tatarski prowadzony jest przez pułkownika z obnażoną szablą w ręku. Jadący za nim żołnierze uzbrojeni są w lance, czyli rodzaj długich włóczni. Trzymają je pionowo, do góry ostrymi grotami. Ubrani są w granatowe długie płaszcze, tak zwane delie. Na plecach noszą pasy, prawdopodobnie do ładownic na amunicję. Na głowach mają brązowe czapki. Ukazano ich dwa rzędy po około dziesięciu żołnierzy.

Następny oddział to dragonia w czterech rzędach po ośmiu do dziewięciu żołnierzy. Wyłania się z prawej strony konia, nad jego uniesioną lewą nogą. Żołnierze ubrani są w mundury typu zachodnioeuropejskiego. Noszą ciemnobrązowe trójkątne kapelusze, spod których na plecy opada warkocz peruki, tak zwany harcap. Ubrani są w jasnobrązowe kurtki zwane rajtrokami.

Za dragonią sunie kolejny oddział. Są to petyhorcy, czyli lekka jazda pancerna. Znajdują się na prawo od konia Radziwiłła, na wysokości kopyt uniesionych przednich nóg. Ustawieni są w miejscu, gdzie wojska zakręcają. Ukazano ich trzy szeregi po ośmiu żołnierzy. Trzymają pionowo długie kopie z proporcami, czerwonymi oraz biało-niebieskimi. Głowy petyhorców osłaniają stożkowate hełmy, czyli szyszaki. Plecy chronią okrągłe tarcze ze skrzyżowanymi pasami. To tak zwane umba. Jest to jedyne ich przedstawienie w sztuce.

Kolejnym rodzajem wojsk maszerującym przed królem jest husaria. Na czele jej oddziałów jedzie hetman Michał Kazimierz Radziwiłł. Jego wizerunek pojawia się więc na tapiserii dwa razy – na pierwszym planie oraz na drugim, wśród wojsk. Znajduje się on dokładnie na wprost świty królewskiej patrzącej na defiladę. Jego konia trzyma za uzdę dwóch pieszych żołnierzy.

Husaria podąża za Radziwiłłem. W kompozycji tapiserii pojawia się w ciągu idącym od lewej do prawej. Wyłania się spod uniesionych przednich nóg oraz brzucha konia Radziwiłła. Jest siedem rzędów po ośmiu  husarzy. Każdy ma w prawej ręce długą  kopię z proporcem. Pierwsza grupa nosi pełne zbroje. Na plecach mają przymocowane charakterystyczne skrzydła husarskie. Sięgają one ponad głowy żołnierzy. Są zakrzywione na końcach. Druga grupa husarii ma półzbroje osłaniające tylko piersi oraz ramiona.

Król i świta to grupa jedenastu osób. Stoją pod biało-niebieskim pawilonem. Król ubrany jest w białą perukę, jasnobrązowy surdut, czyli długą marynarkę. Twarz ma zwróconą w naszą stronę. Spogląda w stronę Radziwiłła i defilujących wojsk. Nosi granatowe spodnie i czarne buty z wysokimi cholewami. Za nim znajdują się podobnie ubrani dostojnicy. Obok króla stoi lewym bokiem do nas królowa Maria Józefa Habsburżanka. Ma długą jasną suknię. Obok niej są trzy królewny. 

Część czwarta. Herb Trąby nieświeskiej linii Radziwiłłów

Herb umieszczono przy górnej krawędzi tapiserii, nad głową księcia. Ma on około czterdziestu centymetrów wysokości i szerokości. Jest to układ złożony z dwóch czarnych orłów, dwóch gryfów, czyli pół-orłów, pół-lwów, tarczy, kotary i korony. Kotara stanowi tło dla herbu. Wieńczy ją korona. Na rozpostartej kotarze na górze znajduje się czarny orzeł z rozpostartymi skrzydłami. Po obu jego stronach – gryfy. Poniżej jest drugi czarny orzeł z rozpostartymi skrzydłami okolony wijącymi się liśćmi akantu. Mają one krawędzie ze spiczastymi wypustkami. Pierś orła przesłania tarcza z dolną krawędzią w kształcie ostrego łuku. Ma ona cztery kwadratowe pola czerwono-niebieskiej szachownicy. Na każdym z pól znajduje się inny symbol. Na górnym lewym polu są to trzy trąby. Na prawym - podkowa. Na dolnym lewym - dwie ryby, na prawym – gwiazda i półksiężyc.

Tekst audiodeskrypcji: Regina Mynarska, Fundacja Pełni Kultury
Konsultacja merytoryczna: Michał Dziewulski, MNK