Swoboda Tajemna - spotkanie z Murielle Gagnebin

Dlaczego Czapski tak długo musi czekać na refleksje krytyki i historyków sztuki, na uznanie go wielkim malarzem naszych czasów, zastanawia się (w tekście Czapski nareszcie scalony, „Kultura” 1974, nr 9) Konstanty Aleksander Jeleński – wrażliwy i wytrawny znawca literatury i sztuki, akuszer wielu słynnych dziś artystów. „Uczyniła to z wielką inteligencją i równie cennym entuzjazmem młodziutka szwajcarska historyczka sztuki Murielle Werner‑Gagnebin w obszernej i pięknej monografii. Murielle Werner spotkała się z malarstwem Czapskiego za pośrednictwem Jeanne Hersch, profesora filozofii na uniwersytecie genewskim, która posiada jedną z najczujniej dobranych kolekcji jego obrazów”.

Od retrospektywnej wystawy malarstwa Czapskiego w Genewie w 1971 roku Murielle Gagnebin przygląda się uważnie temu malarstwu, przyjaźni się z Czapskim, prowadzą rozmowy, wreszcie decyduje się napisać o nim książkę. W 1974 roku w wydawnictwie, założonym przez popularyzatora kultury słowiańskiej Vladimira Dimitrijevića, L’Age d’Homme w Lozannie, wychodzi bogato ilustrowana książka pt. Czapski. La main et l’espace (Czapski. Ręka i przestrzeń) i jest to pierwsza monografia dzieła autora Na nieludzkiej ziemi.

„Malarstwo Czapskiego – pisze 26‑letnia autorka w przedmowie – pociągnęło mnie natychmiast. Narzucało się z siłą, a zarazem jakby się wymykało. Czułam, pod figuratywną anegdotą, zawsze bezpośrednią i prostą, coś tajemniczego, zagadkowego. Urzekała mnie w pierwszym rzędzie silnie zaakcentowana konstrukcja, a w niej owe cięcia (postacie przedstawione we fragmentach, niezwykły kadraż). Skądinąd, motywy wzięte były z życia powszedniego: zamiatacz ulic, poczekalnia, para w kawiarni czy teatrze itd. W tej syntezie codzienny banał ukazany był w innym wymiarze” (tłumaczenie: Konstanty Jeleński w: Czapski nareszcie scalony, w: Zbiegi okoliczności, Paryż-Kraków 2018, s. 297). I dalej: Dostojewski, Pascal, Kierkegaard jest jakby wersją pisaną tego malarstwa”.

W odręcznej dedykacji na egzemplarzu monografii, darowanym Czapskiemu 24 kwietnia 1974 roku, a znajdującym się obecnie w zbiorach Biblioteki Muzeum Narodowego w Krakowie, napisze: „Józefowi, w dowód wdzięczności za jego malarstwo, ten przejaw spójności jego dzieła. Kiedy on je realizował, moje poszukiwania nierzadko zbliżały się do jego twórczości, a to jest znakiem, że połączenie dusz w pięknie naprawdę istnieje”.

„Ta książka jest dla mnie dużym wydarzeniem – pisze Czapski do najbliższego przyjaciela Ludwika Heringa w liście z 4 lipca 1974 roku – przy rozsypaniu moich obrazów po świecie, których z połowę przynajmniej nie mam sfotografowanych ani nawet spisanych, gdzie są, ta książka z 70 reprodukcjami to jest jakiś dokument, który można obejrzeć” (J. Czapski, L. Hering: Listy 1939-1982, t. 2, Gdańsk 2017, s. 231). A podczas lektury monografii zanotuje w dzienniku, pod datą 30.10.1977: „Próba połączenia dwóch wątków francuskiego postcezanizmu z impresjonizmem, jak mojej próby życia, której nie osiągnąłem, bo te 2 nurty we mnie się wciąż jeszcze nie zrosły. O tym wszystkim Murielle pisze lepiej i głębiej chyba!”.

Wydana na początku roku 2019 także bogato ilustrowana druga książka Gagnebin (a właściwie jest to poszerzona wersja pierwszej) o jej ulubionym malarzu nosi teraz tytuł: Czapski: peintre du quotidien. Malarz codzienności, bo właśnie wydobycie tej perspektywy: teatru codzienności, czy jak pisze Jeleński, powszedniości, interesuje badaczkę najbardziej. Kawiarnie, metro, ulica, portret rozmówcy, portret architektury – nasz codzienny spektakl.   

Murielle Gagnebin jest malarką oraz krytyczką sztuki. Jest emerytowanym profesorem Université Sorbonne-Nouvelle, członkiem La Société Psychanalytique de Paris oraz członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Sztuki (AICA). Jej autorska strona: http://muriellegagnebin.fr

Gorąco, oprócz książek naszego gościa polecamy: Konstanty Jeleński: Czapski nareszcie scalony, w: Zbiegi okoliczności, Instytut Literacki Kultura – Instytut Książki, Paryż-Kraków 2018.

Spotkanie odbędzie się w językach polskim i francuskim. Prowadzenie: Agnieszka Kosińska Elżbieta Skoczek. Pokażemy reprodukcje obrazów Józefa Czapskiego z komentarzem i interpretacją Murielle Gagnebin.

Będzie można kupić książkę Czapski: peintre du quotidien, Hermann Éditeurs, Paris 2019.

Partnerem spotkania jest: Fundacja SUSEIA.

Opracowała: Agnieszka Kosińska