Dziennik Czapskiego opracowany!

Pierwsze tomy legendarnego dziennika Józefa Czapskiego opublikowane!

Ukazał się właśnie „Dziennik wojenny (22 III 1942 – 31 III 1944)”, odczytany przez Janusza S. Nowaka, opracowany przez Mikołaja Nowaka-Rogozińskiego, wydany przez Wydawnictwo Próby i Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską, oddział Muzeum Literatury imienia Adama Mickiewicza w Warszawie. Jest to pełna edycja, ilustrowana zdjęciami i reprodukcjami rysunków z dziennika.

Czapski prowadził dziennik od 19. do 96. roku życia. Tomy z lat 1941–1992 (275 woluminów), przekazane przez Elżbietę Colin-Łubieńską, siostrzenicę artysty i wykonawczynię jego testamentu, znajdują się w Muzeum Narodowym w Krakowie, w oddziale, który założyli jego dziadkowie – Emeryk Hutten-Czapski i Elżbieta z Meyendorffów Hutten-Czapska – przy ul. Piłsudskiego 10–12–14 w Krakowie.

Tomy z lat 1915–1939 zaginęły, prawdopodobnie spłonęły w czasie powstania warszawskiego. Dziennik prowadzony od 1939 roku, podczas wojennej tułaczki Czapskiego, ulegał zniszczeniu, został w jakiejś części przepisany przez autora do późniejszych tomów. Dzienniki z obozów sowieckich (październik 1939 – sierpień 1941) podobno się zachowały i pozostają w rękach prywatnych. Zapiski te w różnych tematycznych odsłonach towarzyszą każdej wystawie malarstwa Czapskiego na I piętrze PJC, a także są częścią wystawy biograficznej na II piętrze muzeum.

„Dziennik wojenny” obejmuje cztery pierwsze tomy kolekcji. Na okładkach autor zapisywał tytuły kajetów i daty: „Album graniczny (22 III 1942 – 20 VII 1942)”; „Od Meszhedu (8 IX 1942 – 25 V 1943); „Palestyna i Egipt (27 V 1943 – 23 XII 1943); „Zagadnienia malarskie (26 XII 1943 – 31 III 1944)”. Ileż w nich dziania! – napisałby Norwid.

Na tle dzienników malarzy diariusz Czapskiego zajmuje miejsce szczególne. To nie tylko zapiski dnia codziennego, zdarzeń, małych i dużych, wizyt, szkice esejów, listów, cytaty (zwane przez Czapskiego „złotymi gwoździami”), wklejane listy, zdjęcia obrazów własnych, cudzych, ale przede wszystkim notatnik malarski, zapis procesu. Niezliczone portrety, pejzaże, detale, zwierzęta, kwiaty wykonane różnymi technikami (piórko, ołówek, kredka, długopis, akwarela, techniki mieszane) są niezwykłym zapisem widoków tej ziemi, jej mieszkańców i spraw, uchwyconych na gorąco, bo Czapski podróżował z dziennikiem wszędzie: „ten kajet może jest naprawdę jedyną przystanią, zamkniętym na klucz pokojem, gdzie jestem sam”. 

„Kiedy zasypiam budzi się we mnie mémoire involontaire [pamięć mimowolna]. Twarze, ręce, przedmioty, całe sceny, ale z jaką dokładnością, twarz w skrócie z nosem, dziurkami od nosa i wszystko to jest widocznie we mnie i trzeba by to stamtąd wyłowić” (zapis z 12 XI 1943).  

O losach dzienników, pracy nad nimi, ich wpływie na pisanie i malowanie (i odwrotnie) rozmawiamy z edytorami dzieła Czapskiego, badaczami życia i dzieła artysty – Januszem S. Nowakiem i Mikołajem Nowakiem-Rogozińskim – w Pawilonie Józefa Czapskiego, który jest również ich dziełem. 

Opr. A. Kosińska

Nagranie ze spotkania:
http://www.mediatekamnk.pl/obiekt.php?id=5999