Wystawa kalendarzy staropolskich w Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego
26 października 2021 – 27 marca 2022

Kontrolujemy wciąż czas – sprawdzamy godzinę, skreślamy dni w nabywanym co roku nowym kalendarzu – ściennym, kieszonkowym, biurowym… Ludzie czują się niekiedy niewolnikami upływającego czasu.

Podział roku na dni, tygodnie i miesiące wynika z powtarzalności zjawisk astronomicznych. Wyznaczaniem cezur je dzielących – jak świadczą znaleziska archeologiczne – ludzkość interesowała się od niepamiętnych czasów. W licznych świadectwach historycznych pozostały bardzo dawne ślady obliczania i tworzenia zasad podziału czasu. Europa i prawie cała reszta świata posługuje się obecnie kalendarzem gregoriańskim, czyli zmodyfikowanym w XVI wieku antycznym kalendarzem rzymskim. Od średniowiecza w Europie rachubą czasu zajmowali się astronomowie i astrologowie, często profesorowie uniwersyteccy. Pozostały po nich skomplikowane wyliczenia, wykresy mające ułatwić orientację w niespójnych przecież kalendarzach słonecznym i księżycowym. Wiara w bezpośredni wpływ Kosmosu na życie na Ziemi i wniknięcie w tajemnice kalendarza prowokowały astrologów do snucia z nich wróżb na przyszłość – tak sporządzano prognostyki i horoskopy. Czasy nowożytne przyniosły powszechny dostęp do pieczołowicie wyliczonego kalendarza, uatrakcyjnionego dodatkowymi informacjami.

Staropolskie kalendarze to nie tylko zestawienia dni roku w podziale na miesiące i tygodnie, z podaniem danych astronomicznych takich jak daty kwadr księżyca, czas wschodu i zachodu słońca, panowanie znaków zodiakalnych czy daty chrześcijańskich świąt ruchomych. Dodawano do nich rozmaite informacje tworzące serię poradników i wykładów z dziedzin interesujących i potrzebnych wszystkim obywatelom, bez względu na wiek i pozycję społeczną. Drukowano kalendarze astronomiczne, gospodarskie, polityczne, historyczne, obywatelskie, dla dam, rozmaitych organizacji i inne, prezentujące rachubę czasu według kalendarzy gregoriańskiego, juliańskiego, hebrajskiego i ormiańskiego – tak by zapewnić właściwą informację wszystkim grupom narodowym i religijnym w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Dodatkowo zamieszczano w nich wykłady o dziejach Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego, przedstawiano podział administracyjny kraju i wykazy urzędników, prezentowano genealogie dynastii panujących w Europie i obdarzano czytelnika – niejednokrotnie zaskakującymi nas dzisiaj – prognostykami i radami dotyczącymi niemalże każdej dziedziny życia, ze szczególną jednak dbałością o jego zdrowie, żywienie i codzienną higienę.

Kalendarz – podobnie jak dzisiaj – był także miejscem odnotowywania bieżących spraw. W zbiorach Muzeum są kalendarze z wieloma dodanymi kartami, zapełnionymi notatkami swych właścicieli, ukazującymi codzienność ich życia. Ekspozycja kilkudziesięciu kalendarzy z okresu od XVI do XVIII wieku ukazuje zachodzące w tym czasie zmiany w charakterze i traktowaniu tego użytecznego przedmiotu.