Zawsze Młoda! Polska sztuka około 1900 - Wilno

Prezentowana od 30 października w Wileńskiej Galerii Obrazów ekspozycja stanowi częściowe przeniesienie wystawy zorganizowanej w 2012 roku przez MNK pod znaczącym tytułem "Zawsze Młoda! Polska sztuka około 1900", poświęconej cieszącej się do dziś niesłabnącą popularnością sztuce okresu Młodej Polski tworzonej w latach od około 1891 do 1914/1918.

Kolebką i najaktywniejszym ośrodkiem sztuki był wówczas Kraków, centrum wzmożonej aktywności intelektualnej i artystycznej. To tu rodziła się nowa sztuka, mająca oparcie m.in. w przewartościowaniach filozoficzno-kulturowych przełomu XIX i XX wieku, reformie szkolnictwa artystycznego, samoorganizacji twórców w nowych stowarzyszeniach, sztuka cechująca się nie tylko kontestacją osiągnięć poprzedników i otwartością na nowe prądy, ale i szerokim spektrum dokonań i postaw artystycznych. Obok silnych dążeń do autonomizacji, notujemy w niej próby znalezienia wyróżników akcentujących charakter narodowy. Obok zniechęcenia i zwątpienia, które przynosił koniec XIX stulecia, w sztuce młodopolskiej dostrzec można przejawy dynamicznego witalizmu. Artyści tego czasu, optujący za prawem do wolności, indywidualizmu i subiektywizmu, pragnęli bowiem tworzyć dzieła uwolnione od rygorów obowiązujących dotychczas konwencji. Postulowali wyrażanie poprzez sztukę stanów duszy, nastrojów i emocji oraz wyzwolenie jej z funkcji służebnych. W ramach tych dążeń powstawały dzieła zróżnicowane stylistycznie, rozmaicie podchodzące do formy artystycznej i warsztatu, które łączyło przeważające symbolistyczne widzenie i odczuwanie, dające wieloznaczne przekazy.

Na przełomie wieków dynamicznie rozwijało się w Krakowie Muzeum Narodowe, gromadzące od zarania plastykę aktualną, które weszło wówczas w posiadanie jednej z największych i najciekawszych kolekcji dzieł młodopolskich – stąd prezentowane eksponaty pochodzą niemal wyłącznie z jego bogatego zbioru. Z natury rzeczy autorami eksponowanych dzieł są w przewadze twórcy krakowscy, choć na wystawie nie brakuje prac artystów z innych środowisk. Wśród obrazów zaprezentujemy m.in. prace Olgi Boznańskiej, Juliana Fałata, Aleksandra Gierymskiego, Konrada Krzyżanowskiego, Jacka Malczewskiego, Józefa Mehoffera, Władysława Podkowińskiego, Ferdynanda Ruszczyca, Jana Stanisławskiego, Włodzimierza Tetmajera, Wojciecha Weissa, Witolda Wojtkiewicza i Leona Wyczółkowskiego. Pokażemy kilka rzeźb Ksawerego Dunikowskiego, Konstantego Laszczki i Wacława Szymanowskiego, zapoznamy widzów ze znakomitymi grafikami polskich peintres-graveurs i grafików, jak np. Konstanty Brandel, Karol Frycz, Józef Mehoffer, Józef Pankiewicz, Władysław Skoczylas, Jan Stanisławski, Wojciech Weiss, Witold Wojtkiewicz i Leon Wyczółkowski, zaprezentujemy wreszcie wybrane przykłady sztuki użytkowej.

Poszczególne sale wystawy wileńskiej, poświęcone zostały – podobnie jak w odsłonie krakowskiej – wybranym wątkom wyróżniającym się w sztuce Młodej Polski. Ekspozycję otwiera sala z widokami Krakowa, wśród których przeważają pełne urody i zadumy ujęcia najważniejszych nie tylko dla krakowian miejsc: Wawelu będącego symbolem polskości, Rynku, Plant i kościołów. Kraków był bowiem miastem, które dzięki kultywowaniu historii i utrwalaniu pamięci o wybitnych Polakach, pełniło rolę ośrodka patriotycznego promieniującego na wszystkie polskie ziemie znajdujące się pod zaborami. Obok tych widoków prezentujemy również mniej oficjalne, sławne ludyczno-artystyczne oblicze miasta: teatralne i kabaretowe, przedstawione za pośrednictwem karykatury tworzonej głównie przez młodsze pokolenie krakowskiej bohemy.

Kolejną przestrzeń poświęcono samym artystom i ich modelom. W okresie Młodej Polski na nowo rozkwitła bowiem sztuka portretu i autoportretu, będąca tak w przeszłości, jak i w tamtych latach wykładnią programów artystycznych. Przy urozmaiconej stylistyce i sposobie komponowania wspólną cechą tych wizerunków był nacisk na psychologiczne ujęcie modeli wspomagane niekiedy zróżnicowaną symboliką.

Okazałą reprezentację ma na wystawie inny ważny w sztuce młodopolskiej temat, jakim był krajobraz, niekiedy inspirowany osiągnięciami impresjonizmu, rzadziej ściśle realistyczny, a częściej nacechowany symbolistycznie lub ekspresyjnie, odzwierciedlający "stany duszy" artysty i sugestywnie oddziałujący na odbiorcę. W tej sali szczególną uwagę zwracają dzieła Pankiewicza, Ruszczyca, Wyczółkowskiego i Stanisławskiego i oraz prace młodych artystów z tzw. szkoły pejzażowej Stanisławskiego.
Sztukę Młodej Polski nieprzypadkowo kojarzy się z symbolizmem, umiejętnością przekazywania dodatkowych, ukrytych znaczeń, nastrojów i emocji. W wydzielonej sali pokazujemy zatem rozmaite dzieła "gęste" semantycznie, wzbogacone symboliką dekadencką, niekiedy odniesieniami literackimi i fantastycznymi, ukierunkowane na przekazanie sugestywnego nastroju, dotykające m.in. tematów erotyzmu, śmierci i spraw narodowych.

W kolejnej przestrzeni wydzielono wątek folkloru, wyróżniający młodopolską sztukę na tle ówczesnej twórczości europejskiej. Zainteresowanie ludem i jego kulturą łączyło się wówczas z neoromantycznym pojmowaniem wsi jako tego środowiska, które najpełniej w latach niewoli przechowało elementy narodowej tożsamości. Artystów pociągały ponadto barwność i malowniczość wiejskich obyczajów i strojów, które pokazywali zarówno na sposób realistyczny, jak i dekoracyjnie stylizowany.

Ostatnią salę przeznaczono na dzieła z zakresu sztuki użytkowej: znakomite druki, ceramikę, tkaniny i wyroby metalowe. Wśród eksponatów są prace inspirowane zarówno secesją europejską, japonizmem, jak i polskimi motywami ludowymi.

Wystawę uzupełniają faksymilia młodopolskiego plakatu. To właśnie w Krakowie narodził się u schyłku XIX stulecia polski plakat artystyczny, w szczególności ten reklamujący wydarzenia z zakresu sztuki. Jego duże zróżnicowanie stylistyczne i wysoki poziom gwarantowali podejmujący się projektowania znani malarze.

Kurator wystawy: Krystyna Kulig-Janarek