XX + XXI. Rzeźba

Ciemnobrązowa rzeźba przedstawiająca uproszczoną sylwetkę siedzącej dziewczynki ze schyloną głową.

„XX + XXI. Galeria Sztuki Polskiej” w czerwcu powiększy się o przestrzeń poświęconą rzeźbie od połowy XX wieku do czasów współczesnych. Jest to ostatnia w kolejności zwiedzania sala, która stanowi dopełnienie galerii rzeźby początku XX wieku urządzonej w holu II piętra i w ten sposób spina wielowątkową historię polskiej rzeźby nowoczesnej w jedną całość.

Przełomowy charakter rzeźby XX wieku jest szczególnie widoczny w jego drugiej połowie. Wzrost znaczenia koncepcji przestrzeni spowodował wówczas gwałtowne odejście od rzeźby figuralnej w stronę form eksperymentalnych: instalacji i environment. Figura, choć przestała być wyłącznym synonimem rzeźby, wciąż jednak stanowi ważny wątek twórczych poszukiwań: poddawana przekształceniom, deformowana – obrazuje napięcie między akademicką tradycją i tendencjami awangardowymi, stając się nośnikiem nowych znaczeń. XX i XXI wiek w rzeźbie to także wielość niestosowanych dotychczas tworzyw i świeże spojrzenie na tradycyjne materiały.

Ograniczona przestrzeń ekspozycyjna podyktowała syntetyczny pokaz prac rzeźbiarskich, które są ze sobą powiązane kilkoma wątkami tematycznymi odzwierciedlonymi w treści, lecz także i w formie eksponowanych dzieł.

Tematy cielesności oraz ciała jako symbolu, motyw pamięci, a także szeroko rozumiany nurt konstrukcyjny – wszystko to przenika idea przestrzeni i przestrzenności.

Wystawa prezentuje zarówno kanoniczne, jak i nieoczywiste dzieła słynnych rzeźbiarzy oraz prace twórców niesłusznie zapomnianych lub niedostatecznie obecnych w dyskursie sztuki nowoczesnej. Dobór i układ dzieł skłaniają do odkrycia na nowo polskiej rzeźby nowoczesnej.

Kuratorka: Agata Małodobry
Koordynator: Katarzyna Stolarz
Projektanci aranżacji: Wzorro Design

Autor: Agata Małodobry

Słowa kluczowe:

XX + XXI, Rzeźba, wystawy stałe

MNK Gmach Główny

al. 3 Maja 1, 30-062 Kraków

poniedziałek: nieczynne
wtorek - niedziela: 10.00-18.00

Katarzyna Kobro (1898–1951)

Akt dziewczęcy

1948 (odlew 1989)

Do rzeźby pozowała artystce jej dwunastoletnia córka Nika. Dziewczynka o szczupłej, nieco przygarbionej sylwetce siedzi bezpośrednio na podłodze. Drobną budowę ciała podkreślają rozbijające bryłę prześwity. Forma rzeźby jest uproszczona, niektóre fragmenty ciała zostały ukazane w silnie zaburzonej perspektywie. Figura modelowana jest jednak spokojniej niż pozostałe rzeźbiarskie akty kobiece Kobro z tego samego roku, odznacza się większą płynnością kształtu – w taki sposób rzeźbiarka oddała dziewczęcą delikatność córki.

Katarzyna Kobro (1898–1951)

Akt dziewczęcy

1948 (odlew 1989)

Jerzy Bereś (1930–2012)

Zwid drapieżca
1960

Drewniane elementy związane są konopnymi sznurami i połączone ze sobą za pomocą otworów i kołków, bez użycia gwoździ i syntetycznych spoiw, tworząc kompozycję przypominającą rogate fantastyczne zwierzę o długiej szyi.

Drewno – jedno z pierwszych tworzyw używanych przez człowieka, artysta zawsze obrabiał nieznacznie, pozostawiając wrażenie pierwotnej surowości.

Drewniana rzeźba o nieregularnych kształtach przypominająca zwierzę z długą szyją i rogami. Kawałki drewna są związane sznurami.

Bronisław Chromy (1925–1917)

Drogowskaz

1960

Strzelista forma o wyraźnej dynamice jest przedstawieniem figury ludzkiej zinterpretowanej na granicy abstrakcji. Poszarpany, miejscami fragmentaryczny obrys sylwetki wzmaga ekspresję, kompozycja daleka jest jednak od chaosu – rzeźbę porządkuje zastosowana przez artystę geometryzacja. Wiodące linie równoległe przywodzą na myśl pokrój kryształu.

Grafitowa rzeźba przedstawia figurę przypominającą ludzką sylwetkę z jedną ręką uniesioną w górę. Rzeźba jest wysoka i bardzo smukła, stoi na grafitowym postumencie.

Alina Szapocznikow (1926–1973)

Głowa z łyżką

1966

Motyw głowy jest w Galerii Rzeźby jednym z wiodących wątków tematycznych. Wśród głów prowadzących ze sobą wyimaginowany dialog znajdzie się betonowe popiersie z wprawioną w środek twarzy zwykłą, blaszaną łyżką. W latach 60. XX wieku Alina Szapocznikow włączała do swoich prac zużyte, niepotrzebne przedmioty (fragmenty samochodowego złomu, narzędzi, rzeczy codziennego użytku), uzyskując efekt organicznego połączenia rzeźby i przedmiotu gotowego. Ideę ready-made, jedną z najbardziej wpływowych koncepcji w sztuce XX wieku, propagował Marcel Duchamp, głosząc, że już sam wybór przedmiotu jest aktem artystycznym. Rozwijali ją dadaiści i surrealiści, a w latach 60. XX wieku kontynuowali rzeźbiarze z kręgu Nouveau Réalisme, z którymi przez pewien czas łączona była sztuka Aliny Szapocznikow.

Betonowe popiersie o bardzo mocno uproszczonej w formie. Na środku twarzy zatopiono metalową łyżkę.

Maria Pinińska-Bereś (1931–1999)

Gorset-trapez

1966

Gorset-trapez to ruchoma, wisząca forma przestrzenna. Jest jedną z pierwszych prac, w których artystka pozbawia rzeźbę przypisanego jej tradycyjnie ciężaru. Przywołaniem balansującej na trapezie akrobatki artystka nawiązuje do poetyki cyrku – mnoży więc znaczenia, przedstawiając kobiece ciało jako rozrywkę mężczyzny i krytykuje dominację „męskiego spojrzenia” w kulturze. Gorset to oczywisty symbol zniewolenia kobiety przez konwenanse i stereotypy.

Na sznurkach zdobionych chorągiewkami zawieszono drewniany kij, na którym utrzymuje się sylwetka zniekształconego kobiecego ciała. Kij przechodzi przez klatkę piersiową postaci. Figura ma obnażone piersi, a na głowie odciśnięty ślad męskiej dłoni.

Zuzanna Janin (ur. 1961)

2009

Pasygrafia to system znaków zrozumiały niezależnie od języka odbiorcy. Mogą to być cyfry, zapis nutowy lub symbole chemiczne. Artystka rozszerza pojęcie pasygrafii, układając z gotowych przedmiotów „zapis” osób, o których pomyślała, tworząc swoje rzeźby. W Solaris III przedmiotami tymi są zaskakująco zestawione betonowe kostki brukowe i skarpetki – dwa tworzywa o odmiennych strukturach i właściwościach. W ten sposób powstaje napięcie między tym, co osobiste, ludzkie, a tym, co publiczne – pomiędzy intymną przestrzenią człowieka i wizerunkiem do użytku innych.

Instalacja złożona z jedenastu kostek brukowych. Na kilka z nich nałożono czarne i białe skarpetki.

Piotr Bożyk (ur. 1944)

Pożądanie

1980 (projekt), 2010

Rzeźby kinetyczne Bożyka to skomplikowane urządzenia mechaniczne, odznaczające się niepodważalnym walorem estetycznym. Są na pierwszy rzut oka całkowicie surowe, lecz symetryczne, a wyrafinowane połączenia ich części tworzą swoiście ornamentalne układy.