WYSTAWA – WINIETY, SYGNETY I KARTUSZE – PIĘKNO DAWNYCH KSIĄG I MAP

O pięknie książek decydują czcionki, ich kształt i inicjały, które składają się na podstawowy układ tekstu, wzbogacany ilustracjami. Szatę graficzną, zarówno ksiąg jak i map, uzupełniają liczne ozdobniki: winiety, finaliki, kartusze, listwy dekoracyjne, przerywniki itd., sprawiając, że zwarty blok tekstu lub tytuły nabierają elegancji i lekkości. Styl dekoracji pozwala także na określenie epoki wytworzenia ksiąg i map.

Ekspozycja 71 książek oraz 35 map i atlasów pokazuje rozwój druku w kontekście sztuki dekoracji słowa drukowanego i graficznego obrazu ziemi. Poznajemy osiągnięcia  XV-wiecznych prekursorów sztuki typograficznej oraz dokonania twórców dawnych ksiąg i map w Polsce i Europie od XVI po XVIII wiek.

Pierwsi drukarze naśladowali księgi rękopiśmienne – stąd w inkunabułach ręcznie wykonane inicjały. Występują tu różne rodzaje czcionek, o odmiennej wielkości, kroju i kształcie liter. W XV wieku pojawiły się drzeworytnicze sygnety drukarskie, inicjały i ornamentalne ramki okalające tekst, wprowadzono karty tytułowe, ilustracje drzeworytnicze, zastosowano też nową czcionkę antykwową, będącą zapowiedzią renesansu.

XVI-wieczne księgi zachwycają drzeworytniczymi kartami tytułowymi, jak te, które wyszły spod pras krakowskich oficyn: Jana Hallera, Hieronima Wietora czy Floriana Unglera. Znajdujemy tu ornamenty renesansowe, motywy heraldyczne, roślinne, zwierzęce, sygnety drukarzy, ramki architektoniczne oraz sceny adekwatne do treści dzieła.

Karty tytułowe i frontyspisy druków z XVII i XVIII wieku zwracają uwagę bardzo skomplikowanymi kompozycjami alegorycznymi i personifikacjami. Pamiętano również o odpowiednim układzie tekstu, tworząc np. piramidy ze słów.

W edycjach okolicznościowych dokumentowano monumentalnymi miedziorytami znaczące wydarzenia: festiwal powietrza i wody zorganizowany w 1667 roku z okazji ślubu cesarza Leopolda I z hiszpańską infantką Małgorzatą Teresą, czy też pogrzeb Marii Klementyny, żony Jakuba III Stuarta, wnuczki Jana III Sobieskiego, w Rzymie w 1735 roku. Zdarzają się też ryciny będące w całości rebusem, jak w dziele Mateusza Kuligowskiego Królewic Indiyski, wydanym w 1688 roku w Krakowie.

Mistrzostwem wykonania charakteryzują się także miedziorytnicze mapy z XVIII wieku. Połączyły one najwyższe umiejętności kartografów tego okresu oraz precyzję sztuki graficznej rysowników i rytowników, z jej bogactwem alegorycznych i symbolicznych kartuszy tytułowych, winiet i scen rodzajowych.

Dawne księgi i mapy zadziwiają kunsztem wykonania, wspaniałą szatą graficzną, subtelnością i bogactwem ornamentów, ale też prostotą układu druku.