Leon Wyczółkowski – z Tatrami w tle

W Muzeum Karola Szymanowskiego w willi „Atma” w Zakopanem tym razem można podziwiać tatrzańskie inspiracje Leona Wyczółkowskiego (1852–1936).

Artysta zaliczany jest do grona najwybitniejszych twórców młodopolskich. Kształcił się w Warszawie w Klasie Rysunkowej u Wojciecha Gersona i Aleksandra Kamińskiego, naukę kontynuował w Monachium i w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych u Jana Matejki. Po studiach zamieszkał we Lwowie, później przeniósł się do Warszawy, by w 1895 roku znów powrócić do Krakowa i na zaproszenie Juliana Fałata objąć tu prestiżowe stanowisko profesora w reformowanej wówczas Szkole Sztuk Pięknych. Wyczółkowski był również jednym z członków założycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”.

Lata 1929–1936 artysta spędził w Poznaniu i Gościeradzu, dojeżdżając do Warszawy, w której od 1934 roku prowadził katedrę grafiki w Akademii Sztuk Pięknych. Twórczość Wyczółkowskiego była różnorodna, odzwierciedlała kolejne fascynacje i zainteresowania, zmieniające się mody czy odkrycia artystyczne. Interesowało go malarstwo, ale był również mistrzem pastelu, uprawiał akwarelę i rysunek, był wreszcie zapalonym grafikiem.
Tatry Leon Wyczółkowski odwiedził po raz pierwszy w 1896 roku i od tego czasu prawie rokrocznie (aż do 1926) Zakopane stało się celem jego wyjazdów. Tym samym wpisał się on w swoistą epopeję tatrzańską, tworzoną przez kolejne pokolenia artystów. Tatry i Zakopane to właśnie w epoce Młodej Polski uzyskały – jak zauważył kronikarz tamtych czasów Tadeusz Boy-Żeleński –  „pełną poetycką wydajność”, a kurort, gdzie przynajmniej teoretycznie leczono gruźlicę, stał się z czasem miejscem spotkań artystów, muzyków, polityków, pisarzy, filozofów, uczonych ze wszystkich zaborów, a także z emigracji.

Przyjazd pod Tatry malarza, krytyka i teoretyka sztuki Stanisława Witkiewicza (ojca Stanisława Ignacego) oraz jego oczarowanie miejscową kulturą górali zaowocowało powstaniem stylu narodowego zwanego „zakopiańskim”. Pejzaże z Tatr, malowane przez Stanisława Witkiewicza, tworzyli także w późniejszych latach jego młodsi koledzy – zaliczani dziś do jednych z najwybitniejszych artystów okresu Młodej Polski: Jan Stanisławski, Władysław Ślewiński, Wojciech Weiss czy właśnie Leon Wyczółkowski.
Tatry Leona Wyczółkowskiego – odczytywane symbolicznie malownicze skały, piargi, stawy, groźne urwiska – przywodziły na myśl nie tylko ważne w ówczesnym kontekście politycznym marzenia o wolności ukrytej (uśpionej) w górach, ale również modny w końcu XIX wieku katastrofizm.

 Najefektowniejsze tatrzańskie prace Wyczółkowskiego powstały w latach 1904–1906. Wśród nich wyróżnia się prezentowany w willi „Atma” widok znad Czarnego Stawu: ciemny, przejmujący swoją atmosferą pejzaż, oszczędny w formie i w barwach, ale przez to idealnie oddający grozę i potęgę gór. Zarówno w sposobie budowania kompozycji, jak i w tak wyczuwalnej próbie oddania i zrozumienia natury można tu mówić również o modnych około roku 1900 inspiracjach sztuką japońską.
Z 1906 roku pochodzi obraz Widok Murania – niezwykle syntetyczna kompozycja z doskonale budowaną barwami atmosferą.
Obok krajobrazów Leon Wyczółkowski malował również portrety bywalców Zakopanego. Jedną z barwniejszych postaci ówczesnego Zakopanego był Jan Kasprowicz (1860–1926) – poeta, tłumacz, krytyk, profesor literatury porównawczej na Uniwersytecie Lwowskim, uważany za czołowego przedstawiciela Młodej Polski. Tatry i Zakopane odwiedzał od 1891 roku – początkowo przyjeżdżał na wakacje, a pod koniec swojego życia osiedlił się na stałe na Harendzie.
Portret poety powstał prawdopodobnie podczas tworzenia przez niego przepełnionych rozpaczą i buntem hymnów Ginącemu światu. Wyczółkowski starał się oddać nie tylko wygląd zewnętrzny portretowanego, ale również nawiązał do tworzonych przez niego wierszy, a także jego fascynacji Tatrami, które mocno oddziaływały na Kasprowicza – w obliczu majestatu oraz piękna gór z czasem zmienił on rozpaczliwy ton swojej poezji.