Portret Mikołaja Reja w drzeworycie z krakowskiego wydania Zwierzyńca z 1574 r. oraz popiersie Adama Mickiewicza w litografii z warszawskiej edycji Poezji z 1833 r. – te i inne portrety ludzi pióra można obejrzeć na wystawie poświęconej wizerunkom autorów i ich dziełom.

Prezentujemy 73 stare księgi, 5 atlasów i 14 map ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, wydane od początku XVI do XIX stulecia włącznie. Na kartach ksiąg pokazane zostały portrety pisarzy, poetów i uczonych z różnych krajów Europy oraz z Polski, tworzących od starożytności po wiek XIX. Są wśród eksponowanych obiektów dzieła twórców znanych i podziwianych do dziś, takich jak wielcy epicy starożytnej Grecji i Rzymu Homer i Wergiliusz, ale są też prace, które – podobnie jak nazwiska ich autorów – w powszechnej świadomości uległy zapomnieniu.

Czy pamiętamy twarze, bądź późniejsze wyobrażenia wizerunków, choćby tych najsławniejszych autorów, których wpływ na rozwój literatury, nauki i kultury czy religię był bezsprzeczny? Warto popatrzeć na ludzi parających się zawodowo piórem, poetów, pisarzy, świętych kościoła katolickiego i wielkich reformatorów religijnych, wybitnych uczonych z różnych dziedzin – astronomów, historyków, geografów i kartografów, medyków, podróżników. Na jednym z portretów został na przykład ukazany Mikołaj Krzysztof Radziwiłł „Sierotka”, który opisał swoją pełną przygód podróż do Ziemi Świętej, odbytą w latach 1582–1584.

Patrząc na drzeworyty, miedzioryty, akwaforty i litografie z wizerunkami, próbujemy odnaleźć ukrytą w nich prawdę o twórcach oraz czasach, w których żyli i pisali. Sportretowani autorzy ukazani są nie tyle przez pryzmat swoich dzieł, ile przede wszystkim poprzez swoją fizyczność, odzwierciedlającą ich rzeczywisty lub imaginacyjny wygląd. Często przedstawienia te uzupełniane były dodatkowymi danymi biograficznymi, jak choćby wiek portretowanego, bądź wierszami sławiącymi wielkość dokonań autora, zaś dołączony do wizerunku przedmiot symbolizował jego profesję, a herb świadczył o szlacheckim pochodzeniu. Niekiedy podobizny twórców odnajdujemy na ozdobnych kartach tytułowych, na przykład przedstawione w medalionie popiersie sławnego włoskiego poety Torquato Tasso, wieńczące architektoniczne obramowanie tytułu pięknej edycji jego poematu Jerozolima wyzwolona z 1590 r. Niektóre ryciny ukazują autora dzieła podczas pracy, na przykład Erazma z Rotterdamu, sławnego niderlandzkiego humanistę, piszącego gęsim piórem w otoczeniu ksiąg, czy Jacoba de Wilde, holenderskiego kolekcjonera monet, gemm i medali starożytnych żyjącego w XVII i na początku XVIII w., przedstawionego z numizmatami w dłoni na tle biblioteki.

Postać sławnego gdańskiego siedemnastowiecznego astronoma Jana Heweliusza ukazana została na wspaniałym miedziorytniczym portrecie, wykonanym przez Jeremiasza Falcka, wybitnego ówczesnego gdańskiego rytownika. Miedzioryt ten został zamieszczony w dziele Heweliusza z 1647 r. opisującym księżyc. Widzimy także astronoma wraz z żoną podczas obserwacji i pomiarów astronomicznych, których dokonywali wspólnie w zbudowanym przez Heweliusza obserwatorium, na dachach jego kamienic. Para ukazana została na miedziorycie zamieszczonym w Machina Coelestis, dziele Heweliusza z 1673 r.

Portrety mogły także wprowadzić czytelnika w błąd. Tak jest w przypadku wizerunków Jana Kochanowskiego. Najsławniejszy polski poeta doby renesansu jest na wystawie zaprezentowany niestereotypowo, bo poprzez wizerunki mylnie uznane za jego podobizny. W Gnieździe cnoty Bartosza Paprockiego z 1578 r. znajduje się drzeworyt uchodzący za domniemany portret Jana Kochanowskiego, którego autentyczność podawana jest jednak w wątpliwość. Z kolei w dwóch dziewiętnastowiecznych edycjach dzieł poety, z 1803 i 1835 r., zamieszczone zostały portrety, które w rzeczywistości przedstawiają Piotra Kochanowskiego, bratanka Jana, także poetę.

Stare księgi to nie tylko materialne efekty twórczości różnych autorów, pomniki ich myśli, dokonań i odkryć po raz pierwszy przedstawione w druku. To niekiedy również możliwość bliższego poznania postaci twórców. Suche dane biograficzne zyskują twarz swojego bohatera, w którą możemy spojrzeć dzisiaj także i my.

Kurator i koordynator wystawy: Iwona Długopolska