Wiedza i potęga ludzka to jedno i to samo, gdyż nieznajomość przyczyny pozbawia nas skutku – głosił Francis Bacon (1561-1626) u progu przemian, które historycy nazwą później rewolucją naukową XVII wieku. Zdaniem autora "Novum Organum" badanie świata odbywać się powinno na gruncie fizyki i metafizyki.

Uprawianie tych dziedzin wymagało zaś dwóch umiejętności praktycznych jakimi były odpowiednio: mechanika oraz magia w stanie oczyszczonym.

Owa czysta magia – w rozumieniu Bacona – odległa była od eklektycznych ceremoniałów przeprowadzanych przy użyciu amuletów i zaklęć. Miała stać się narzędziem filozofów natury, posłużyć do gromadzenia faktów dotyczących rzeczywistości wykraczającej poza poznanie zmysłowe. Mechanistyczna wizja świata, którą wypracowali uczeni tacy jak Kartezjusz (1596 - 1650) i Newton (1642-1726) nie odrzucała całkowicie magii. W dobie rewolucji naukowej debatowano nad wartością poznawczą oraz konsekwencjami moralnymi praktykowania tego, co rozumiano pod tym pojęciem.

Magię a raczej pewne jej odmiany mistrzowie renesansu przyporządkowali figurom kobiet, tworząc jednocześnie jedną z najpotężniejszych ikon naszej kultury. I chociaż nowsza historiografia weryfikuje poglądy o wyłącznie kobiecym charakterze profesji związanych z uprawianiem magii, to obraz czarownicy, jakim się zwykliśmy posługiwać wciąż pozostaje pod wpływem Holbeina (1497 - 1543), Dürera (1471 - 1528), Griena (1484 - 1545) czy Bruegela (ok.1526 - 1569). Jak obrazy świadczą o umiejętnościach wiedźm żyjących w epoce Galileusza, w wieku Newtona?

W czasach rewolucji naukowej laboratorium, herbarium oraz obserwatoria astronomiczne stały się właściwymi przestrzeniami studiów nad naturą. Wyobrażenia czarownic zostały w tym okresie rozbudowane o warsztat, który przypominał niekiedy kramy cyrulików, aptekę, pracownię alchemiczną czy też gabinet przyrodnika. Tak przedstawiony świat wiedźm, nawet jeśli pokazany w krzywym zwierciadle, często nie pasuje ani do obiegowego wizerunku prostej kobiety z ludu, ani do micheletowskiej wizji wyzwolonej buntowniczki.

Prezentacja obejmowała niewielki zespół prac graficznych z kolekcji Gabinetu Rycin PAU, Biblioteki Naukowej PAN i PAU w Krakowie, Biblioteki Jagiellońskiej oraz Muzeum Narodowego w Krakowie. W wyborze znalazły się ryciny autorstwa Albrechta Dürera, Marcantonio Raimondiego, Agostino dei Musi według Rafaela Santi czy Theodora de Bry według Petera Bruegela Starszego. Wśród autorów tych przedstawień pojawiły się również Johannes van der Velde oraz Goya.


Scenariusz i komentarze do wystawy opracowała Anna Olszewska.