URSULA VON RYDINGSVÄRD. Tylko sztuka

Monumentalne rzeźby Ursuli von Rydingsvard przywołują antyczne pojęcie wzniosłości. Kiedy patrzymy na nie, umieszczone w parkach, na placach czy we wspaniałej architekturze amerykańskich budowli, zachwycają swoją dynamiczną formą. Świadczą o niesamowitej zdolności artystki do tworzenia poetyckich dzieł wykonanych z cedrowego drewna, naładowanych osobistym, emocjonalnym dotykiem.

W czasie swojej ponad czterdziestoletniej praktyki artystycznej Ursula von Rydingsvard zdobyła umiejętność przekraczania kulturowych granic, które obrazują jej rozwój intelektualny i psychologiczny. Jest jedną z nielicznych rzeźbiarek na świecie, która operuje tak monumentalną formą, łącząc precyzję i pracowitość, przypominającą twórców średniowiecza, z nowoczesną sztuką abstrakcyjną, której nadała własny niepowtarzalny charakter.

Bezpośrednim impulsem do zorganizowania jej wystawy w Polsce był pokaz sześciu rzeźb, w świeżo odrestaurowanej przestrzeni publicznej Giardino della Marinaressa, na 56. Biennale Sztuki w Wenecji w 2015 roku, zorganizowany przez Petera Murraya i zespół Yorkshire Sculpture Park. Odbił się on szerokim echem w świecie sztuki i mediów. Ursula von Rydingsvard jest jedną z najbardziej znanych artystek w Stanach Zjednoczonych. Jej prace można spotkać w najważniejszych kolekcjach i miejscach sztuki, takich jak: nowojorskie Museum of Modern Art, Metropolitan Museum of Art, Madison Museum of Contemporary Art w  Wisconsin, National Gallery of Art w Waszyngtonie, San Francisco Museum of Modern Art, Whitney Museum of American Art, Park Rzeźby Storm King Art Center pod Nowym Jorkiem i wielu innych ważnych instytucjach kultury i nauki. Znaczenie artystki wzrosło w ostatnich dwudziestu latach.

Wystawa Ursuli von Rydingsvard, mieszkającej i tworzącej w Nowym Jorku, prezentowana jest polskiej publiczności w trzech miejscach: Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Muzeum Narodowym w Krakowie i Łazienkach Królewskich w Warszawie. Jej współorganizatorami są Studio Ursuli von Rydingsvard w Nowym Jorku i Galeria Lelong.

Podtytuł naszej wystawy Tylko sztuka/Nothing but Art podkreśla pasję i całkowite oddanie sztuce. Jego inspiracją był, prezentowany na wystawie, tekst artystki Dlaczego tworzę sztukę?/Why Do I Make Art? – rodzaj litanii wyliczającej duchowe, życiowe i artystyczne powody jej działalności.                   W rozmowie z Markiem Rosenthalem w 2018 roku przyznaje, że nie mogłaby przeżyć bez sztuki [1].

Pokaz w Muzeum Narodowym w Krakowie, obejmujący jedenaście rzeźb wykonanych z drewna cedrowego (w tym jedną ze zwierzęcych jelit), jedenaście rysunków i jedną instalację wykonaną z przedmiotów gotowych, jest reprezentatywnym przekrojem twórczości autorki, od pracy Bez tytułu (Dziewięć stożków)/Untitled (Nine Cones) stworzoną zaledwie rok po ukończeniu studiów artystycznych na Columbia University w 1975 roku, aż do jej najnowszych  dzieł, takich jak Norduna II czy Elegantka. Rzeźby prezentowane są zarówno wewnątrz muzealnej galerii, jak i w przestrzeni publicznej, przed frontem Gmachu Głównego.

Najstarsza rzeźba Bez tytułu (Dziewięć stożków) (1976) pochodzi z wczesnego okresu twórczości, kiedy faktura dzieł faluje, nadając im dynamicznego charakteru, ale jeszcze nie osiąga tak ekspresyjnego wyrazu, jak w późniejszych realizacjach. Bardzo istotną w jej dorobku pracę Dno oceanu (1996), zawierającą elementy wykonane ze zwierzęcych jelit, artystka stworzyła w czasie eksperymentowania z różnymi materiałami. Pozostałe rzeźby i rysunki pokazane na wystawie pochodzą z ostatniego okresu twórczości, cechującego się pewnością i monumentalną, często dramatyczną formą. Instalacja Nic (2002–2021), złożona z przedmiotów gotowych, jest każdorazowo inną kompozycją z rzeczy znalezionych i zebranych przez Ursulę von Rydingsvard. Na co dzień można je znaleźć w pracowni artystki, podobnie jak kolekcjonowane przez nią rzeźby i maski afrykańskie.

Sztuka Ursuli von Rydingsvard tym bardziej zasługuje na naszą uwagę, że autorka pochodzi z polsko-           -ukraińskiej rodziny, która w czasie drugiej wojny światowej została wywieziona na roboty przymusowe do Niemiec, a następnie wybrała emigrację do Stanów Zjednoczonych. Ursula, z domu Karoliszyn, urodziła się w Deensen w Niemczech w 1942 roku. Rodzice pochodzili z Podhala. Przeżycia z dzieciństwa i kraj pochodzenia odcisnęły piętno emocjonalne na jej pracach. Wieże, drewniane misy, narzędzia, łopaty i ściany są echem rodzinnego dziedzictwa. Mimo, że nigdy nie mieszkała w Polsce, nadaje swoim rzeźbom polskie tytuły i czuje się związana z ojczyzną.

Jej inspiracją duchową i intelektualną byli artyści XX wieku, tacy jak: Mark Rothko, Wassily Kandinsky, Sol LeWitt, Giacometti, Philip Guston.  Od początku swojej działalności artystycznej tworzy rzeźby z drewna cedrowego, a także z brązu i żywic poliuretanowych. Są one inspirowane naturą, sztuką pozaeuropejską – Afryki, Australii i Oceanii, a także tradycją sztuki ludowej i drewnianej rzeźby (pobrzmiewa tu zwłaszcza nuta Podhala). Artystka ponadto zajmuje się rysunkiem tworzonym na ręcznie wyrabianym papierze abaka z dodatkiem włosów, jedwabi, koronek i innych materiałów.

Wystawa jest drugą prezentacją sztuki Ursuli von Rydignsvard w Polsce. Pierwsza odbyła się w 1992 roku w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie i była ważnym wydarzeniem w życiu artystki, która powraca po 30 latach do rodzinnego kraju.

W ramach wystawy można obejrzeć trzy filmy opowiadające o życiu, pracy i sztuce Ursuli von Rydingsvard. Dwa autorstwa Marcina Giżyckiego i Petera O’Neilla: The Making a „Hand-e-over” (1997) i Unorthodox Geometry (1998) i jeden Daniela Trauba: Into Her Own, 2019, który w 2020 roku został uznany jednym z 10 najlepszych filmów dokumentalnych w Stanach Zjednoczonych.

[1] Mark Rosenthal, In Ursula’s Own Voice, s. 22; w: Ursula von Rydingsvard, The Contour of Feeling, The Fabric Workshop and Museum and Hirmer Publishers, 2018.