CUDOWNA MOC SZTUKI - Pełne tajemnic... krakowskie "Zwiastowanie Mistrza Jerzego"

Z okazji Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny MNK przygotowało pokaz wyjątkowego obrazu "Zwiastowanie Mistrza Jerzego" z Muzeum Książąt Czartoryskich w Ośrodku Kultury Eurpejskiej EUROPEUM. Pokaz realizowany jest w ramach projektu CUDOWNA MOC SZTUKI.

Monumentalna scena „Zwiastowania”, autorstwa Mistrza Jerzego działającego w Krakowie na początku XVI stulecia, stanowiła część centralną tryptyku przeznaczonego do kolegiaty Św.  Michała na Wzgórzu Wawelskim. Zleceniodawcą-fundatorem dzieła wykonanego w latach 1517-18 był kanonik Jakub Monopedes zwany Jakobellusem. Obraz ten pozostawał na Wawelu do czasu jego odkrycia-w ruinach kolegiaty-dokonanego w 1803 roku przez księżną Izabelę Czartoryską.

Następnie, księżna wywiozła obraz do Puław i umieściła w Domu Gotyckim. Niemal sto lat później, w 1896 roku na strychu krakowskiego kościoła Św. Krzyża, odnaleziono dwa malowane przedstawienia, które dopiero po ostatniej wojnie rozpoznano jako boczne skrzydła wawelskiego ołtarza ze „Zwiastowaniem”. Na awersach tych skrzydeł widnieją po dwie kwatery z przedstawieniami świętych: otwarty ołtarz prezentował po bokach środkowego Zwiastowania postacie św. Anny Samotrzeć i św. Jana Chrzciciela (w górnych kwaterach skrzydeł) oraz czterech patronów Królestwa Polskiego (w dolnych kwaterach): śś. Wojciecha i Stanisława (na lewym skrzydle) oraz śś. Wacława i Floriana (na prawym skrzydle). Po zamknięciu nastawy widoczne były rewersy skrzydeł, zdobione wizerunkami Matki Boskiej Bolesnej oraz Chrystusa w typie Vir Dolorum, czyli Męża Boleści.

Autor obrazu-enigmatyczny Mistrz Jerzy, do 1520 roku notowany w Krakowie, bez wątpienia należał do wyróżniających się artystów-twórców małopolskiego malarstwa, w jego fazie „pomiędzy gotykiem i renesansem”. Z pewnością miał też świadomość swego talentu i warsztatowych umiejętności, gdyż w scenie „Zwiastowania” pozostawił swą sygnaturę, umieszczoną ponad kapitelem kolumny; jest to litera „G” (łac. Georgius) na kartuszu oraz znak-gmerk artysty w postaci dwóch skrzyżowanych haków, ponadto, ponad kartuszem widnieje data: 1517 rok. Mistrz Jerzy na zawsze opuścił Kraków w dramatycznych okolicznościach, uciekając przed karą po ciężkim zranieniu malarza Stanisława.

Malarskie dzieło Jerzego, zapewne inspirowane-zarówno jeśli chodzi o treść, jak też ikonografię i symbolikę-przez osobę fundatora, ukazanego podczas modlitwy, na samym dole kompozycji, należy do bardzo ciekawych przedstawień popularnego tematu. W scenie radosnego Zwiastowania, posługując się złożoną symboliką, jednocześnie subtelnie zaakcentowano zapowiedź przyszłej męki Chrystusa oraz tajemnicę Wcielenia i Odkupienia. W komnacie z arkadowymi oknami ukazano postać pojawiającego się Archanioła Gabriela, oznajmiającego dobrą nowinę Marii Pannie. Słowa anielskiego pozdrowienia widoczne są na tabliczce umocowanej na trzonie kolumny: „AVE GRACIA/PLENA DOM/INUS TECUM („Zdrowaś Mario, łaskiś pełna, Pan z Tobą”). Na stule anioła umieszczony został z kolei tekst zaczerpnięty z liturgii Wielkiego Piątku: „SANCTE DEUS SANCTE FOR/TIS SANCTE IMMORTALIS MISER/ERE NOBIS S/ANCTA TRINITAS („Święty Boże, święty mocny, święty nieśmiertelny, zmiłuj się nad nami, Święta Trójco”). Nad głową Marii unosi się gołębica Ducha Świętego. W jej kierunku, po złocistych promieniach spływa figurka małego Jezusa z krzyżem na ramieniu, oznaczającym zapowiedź przyszłej męki Chrystusa.

Niepozbawione znaczeń są także pozostałe elementy sceny, w tym liczne przedmioty wypełniające wnętrze. Wśród nich znajdziemy między innymi donicę z liliami i konwaliami – biel kwiatów symbolizuje czystość Marii. Wydaje się, że autor obrazu korzystał z XV-wiecznej ikonografii niderlandzkiej, być może poznanej za pośrednictwem rycin; kompozycja zdradza inspirację jednym z drzeworytów Albrechta Dürera, z cyklu „Małej Pasji”. Krakowskie „Zwiastowanie” w redakcji Mistrza Jerzego należy do najświetniejszych osiągnięć rodzimego malarstwa na przełomie epok-średniowiecza i nowożytności.