MEDAL prywatnie. Medale prywatne w I Rzeczypospolitej (od XVI do XVIII wieku)

Medale od początku należały do dzieł bliskich odbiorcom, i to dosłownie. Przeznaczone były do trzymania w dłoniach, a przekazywano je z rąk do rąk (oficjalnie lub w czasie prywatnych spotkań), listownie, a nawet... rozrzucano wśród tłumów. Użytkowano je również rozmaicie. Były przechowywane z pietyzmem w szkatułach lub ostentacyjnie noszone na piersi, dekorowano nimi przedmioty użytkowe, chowano je w grobach wraz ze zmarłymi. Towarzyszyły ludziom w czasie uroczystości rodzinnych – chrztów, ślubów i pogrzebów, ale też uświetniały ceremonie o charakterze oficjalnym. Ich celem było zachowywanie pamięci o zdarzeniach i osobach. Były to więc pamiątki ze wszech miar osobiste.

Medale pojawiły się w epoce renesansu jako nowy typ dzieła sztuki. W przeciwieństwie do podobnych wizualnie monet nie wiązały ich żadne ograniczenia: medal mógł zamówić każdy i dla kogokolwiek. Portretowano więc na nich nie tylko władców, ale też członków ich dworów, artystów, intelektualistów, hierarchów kościelnych, przedstawicieli wysokich rodów, kupców czy urzędników. Łatwo kojarzone z monetami antycznymi i wykonane z cennych kruszców, już samym swoim wyglądem nobilitowały przedstawionego, a ich prosty schemat kompozycyjny umożliwiał atrakcyjny przekaz bogatej treści w oszczędnej formie. Uwieczniały osobę zarówno poprzez obraz – portret, jak i słowo – inskrypcję zawierającą imię, tytuły, informację o profesji czy wiek. Na rewersach często akcentowano przynależność rodową, zamieszczając wizerunek herbu, a cechy indywidualne przywoływano za pomocą obrazów symbolicznych czy kompozycji alegorycznych oraz krótkich mott. Elementy te, choć zawsze osobiste, były jednak dość powtarzalne, wywodząc się ze wspólnej, znanej odbiorcom sfery wizualnych wyobrażeń.

Wystawa zaprezentuje rozwój medalierstwa prywatnego w okresie I Rzeczypospolitej. Szczególna uwaga poświęcona zostanie osobistemu charakterowi medali, a nie wyłącznie ich funkcjom oficjalnym i reprezentacyjnym. Na ekspozycji znajdą się ponadto medale okolicznościowe, nagrodowe, obiekty o charakterze medalowym (liczmany, żetony do gier) i zdobione medalami rzemiosło artystyczne. Trzon wystawy będzie stanowić wybór dzieł z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie – z Gabinetu Numizmatycznego (w tym wiele ze zbioru hr. Emeryka Hutten-Czapskiego) i ze zbiorów książąt Czartoryskich. Warto podkreślić, że medale osób prywatnych nie są na stałe eksponowane w Muzeum Emeryka Hutten-Czapskiego, chociaż wiele z nich klasą artystyczną dorównuje medalom królewskim. Ekspozycja zostanie uzupełniona o wypożyczenia z Muzeum Krakowa, Muzeum Narodowego w Poznaniu i Gabinetu Numizmatycznego Staatliche Museen zu Berlin.

Wystawa „Medal prywatnie” jest wydarzeniem towarzyszącym XVI Międzynarodowemu Kongresowi Numizmatycznemu (Warszawa, 11–16 września 2022).

Kurator: Agnieszka Smołucha-Sładkowska
Aranżacja: Luiza Berdak