Kolekcja - ewolucja

Od roku 2003, kiedy zorganizowano ostatnią wystawę poświęconą ofiarodawcom, Gabinet Numizmatyczny MNK otrzymał w darze niemal 30 tysięcy obiektów. Na wystawie pt. "Kolekcja – ewolucja. Wystawa darów dla Gabinetu Numizmatycznego z lat 2000–2016" pokazujemy ich wybór. Prezentujemy monety od czasów starożytnych po współczesne, jak i banknoty, medale i archiwalia numizmatyczne. Są też ciekawostki, np. monety emitowane dla kolonii trędowatych czy bonów z czasów PRL.

Ewolucją (łac. evolutio – rozwój) nazywamy powolny, nieodwracalny i ukierunkowany proces rozwoju, którego efektem jest coraz większa różnorodność, złożoność i doskonałość. Zjawisko to można zaobserwować nie tylko w obrębie świata organizmów żywych. Podobnym procesom podlegają kolekcje (od łac. colligere – łączyć w całość), a w szczególności kolekcje muzealne. Mają one bowiem wpisaną – co różni je od kolekcji prywatnych – nieodwracalność i jednokierunkowość ruchu wchodzących w jej skład obiektów.

Znakomitym tego przykładem jest kolekcja Gabinetu Numizmatycznego Muzeum Narodowego w Krakowie, która jako jedyny tej rangi polski zbiór nie tylko przetrwała bez większego uszczerbku najburzliwsze wydarzenia XX wieku, ale również stale i dynamicznie się rozwija. Najistotniejszym elementem tego wzrastania, a w jego wyniku ewoluowania kolekcji jest nieustająca hojność darczyńców, dzięki której w ciągu ostatnich 15 lat zbiór Gabinetu Numizmatycznego powiększył się o blisko 30 tysięcy obiektów, przekraczając dziś liczbę 112 tysięcy.

Na obecny charakter, zasobność i rangę kolekcji złożyły się z jednej strony wielkie, liczące nawet tysiące obiektów donacje wysmakowanych i wyspecjalizowanych kolekcji, a z drugiej – niewielkie dary, niekiedy pojedynczych egzemplarzy. Te pierwsze wielokrotnie wyznaczały nowe kierunki rozwoju zbioru Gabinetu Numizmatycznego. Tak było w wypadku kolekcji monet i medali polskich Emeryka Hutten-Czapskiego (1828–1896), liczącej prawie 11 tysięcy obiektów, podarowanej Muzeum Narodowemu przez Rodzinę Czapskich w 1903 roku, czy w wypadku kolekcji niemal 5 tysięcy monet średniowiecznych Zygmunta Zakrzewskiego (1867–1951), darowanej w 1960 roku przez Jadwigę i Andrzeja Kleczkowskich. Dzięki tym hojnym darom zbiór monet i medali polskich Muzeum Narodowego w Krakowie jest obecnie najlepszy na świecie. Z kolei darowizna Karola Hallamy (1871–1948), na którą składało się ponad 2,5 tysiąca monet przekazanych w 1946 roku, zadecydowała o dzisiejszej jakości kolekcji monet antycznych. Nie mniej ważne są mniejsze dary, niekiedy pojedynczych obiektów, nieraz bowiem uzupełniają one istniejące w wielkich kolekcjach luki.

Obecnie prezentowaną w Pałacyku Czapskich wystawą chcemy pokazać przemiany, jakim w ciągu ostatnich 15 lat poddana została kolekcja Gabinetu Numizmatycznego, oddając tym samym hołd jej twórcom – ofiarodawcom.

Najstarsza chronologicznie część zbioru, w której skład wchodzą monety antyczne, zwiększyła swój stan o ponad 3500 egzemplarzy, głównie dzięki darom Lecha Kokocińskiego (prawie 3000 obiektów), Williama Stancomba i Jacka Budyna, rozbudowana m.in. o emisje greckich kolonii rozlokowanych wzdłuż wybrzeży Morza Czarnego, III- i VI-wieczne brązy późnego Cesarstwa Rzymskiego oraz monety bizantyńskie.

Bezprecedensowy jest także rozwój kolekcji monet fałszywych, dotychczas niewielkiej i tworzonej raczej przypadkowo. W wyniku przekazania Muzeum przez Lecha Kokocińskiego zbioru niemal 3500 obiektów stała się ona najlepszą wśród wszystkich polskich zbiorów muzealnych. Wchodzące w jej skład fałszerstwa były bite od czasów antycznych po współczesne – na szkodę zarówno emitenta, jak i kolekcjonerów.

Rozbudowany został ponadto zbiór pieniądza Bliskiego i Dalekiego Wschodu, w którym wybijają się monety indyjskie i chińskie (dary ks. Jana Kołeckiego i Edwarda Soczewińskiego), emitowane od czasów średniowiecza po współczesne. W skład tego podzbioru wchodzą także niezwykle ciekawe monety emitowane dla kolonii dla trędowatych na wyspach Pacyfiku (dar Aleksandra de Miguela).

W sposób wprawdzie mniej dynamiczny, ale za to niezwykle ciekawy rozwija się kolekcja medalierska, która dzięki staraniom Marii Ostrowskiej wzbogaciła się o znakomite przykłady współczesnego medalierstwa włoskiego i do której systematycznie przekazuje medaliki religijne i okolicznościowe odznaki szwajcarskie Mirosław Kruszyński.

Zmiany ilościowe są także udziałem zbioru pieniądza papierowego – uzupełnionego w ostatnich latach o kolekcję banknotów XX-wiecznych oraz papiery wartościowe i bony zastępcze miast niemieckich (dary Mirosława Kruszyńskiego i Józefa Freya). Rośnie również zespół szeroko pojętego i czasami niedocenianego „pieniądza” papierowego okresu PRL, w tym talonów, bonów i kartek żywnościowych oraz banknotów z nadrukami (dar Lecha Kokocińskiego).

Nowe nabytki z zakresu pieniądza niemonetarnego i kruszcowego reprezentuje pochodząca z przełomu IX i X wieku grzywna siekieropodobna (dar Rafała Jankego) oraz późnośredniowieczne placki srebra (dar Warszawskiego Centrum Numizmatycznego).

Najcenniejsze obiekty, które wzbogaciły zbiór Gabinetu Numizmatycznego w ostatnich 15 latach, zostały włączone do wystawy stałej i oznaczone symbolem ^.. Są wśród nich złote ozdoby scytyjskie z III wieku p.n.e. (dar Anny i Franciszka Kmietowiczów), złote monety greckie i rzymskie z zapisu Tadeusza Zawadzkiego, wczesnośredniowieczny srebrny naszyjnik (dar Lecha Kokocińskiego) czy zespół niezwykle pięknych brakteatów krakowskich z początków XIII wieku budowany głównie dzięki hojności Jacka Budyna.

Dodatkowo na wystawie zaprezentowano znajdujący się poza kolekcją Gabinetu Numizmatycznego, ale pozostający w ścisłym z nią związku zespół archiwaliów numizmatycznych, budowany również dzięki darom przez Archiwum Muzeum Narodowego w Krakowie. W jego skład wchodzi m.in. bezcenny, uważany dotychczas za zaginiony w czasie wojny zespół dokumentów związanych z funkcjonowaniem utworzonego w 1888 roku Towarzystwa Numizmatycznego w Krakowie (dar Jerzego Sowińskiego), a także spuścizny po wybitnych numizmatykach: Władysławie Bartnowskim (1832–1918), Marianie Gumowskim (1881–1974), Tadeuszu Kałkowskim (1889–1979) czy Ryszardzie Kiersnowskim (1925–2006). Dzięki darom Lecha Kokocińskiego budowany jest od podstaw zbiór dokumentów obrazujących działalność zorganizowanego ruchu numizmatycznego po II wojnie światowej.

W trakcie przygotowań do niniejszej wystawy Gabinet Numizmatyczny Muzeum Narodowego w Krakowie wzbogacił się o blisko 12 tysięcy monet antycznych i orientalnych zebranych przez żołnierzy II Korpusu wchodzącego w skład armii gen. Władysława Andersa (1892–1970) oraz opiekuna tzw. Muzeum Polskiego w Jerozolimie ks. Stefana Jabłonowskiego-Pietruszkę (1898–1973), a także o prawie 700 monet naśladowczych i fałszywych z kolekcji Jana Makarskiego.

Kurator: Mateusz Woźniak
Koordynator: Katarzyna Maniak
Aranżacja: Piotr Broda