Janowi na znak przymierza wiecznego

Malarstwo Jana Cybisa z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie oraz dar Jacka Cybisa dla Muzeum Narodowego w Krakowie.

Kolekcja Jana Cybisa (1897–1972), obdarzonego mianem przywódcy kapistów i najsłynniejszego polskiego kolorysty, ze zbiorów MNK jest prezentowana w całości po raz pierwszy. Składa się na nią trzynaście obrazów olejnych powstałych w okresie od lat 20. XX wieku do drugiej połowy 60. i jedna akwarela (Pejzaż, 1947). Wśród obrazów są m.in.: Widok Paryża. Pejzaż z Malakoff (1927), Pejzaż z Francji. Motyw z Montereau (1928), Kwiaty w kloszu (1939), Akt kobiecy (1947), Pejzaż morski. Port rybacki w Orłowie (1960) czy Nieborów. Przystanek (1966). 

Jacek Cybis, syn artysty, podarował Muzeum w 2018 roku listy Józefa Czapskiego do ojca oraz rzadkie książki, m.in. egzemplarz numer 113 (z 1000) numerowanej edycji albumu Paula Cézanne’a Carnets de dessins, wydanego w Paryżu w 1951 roku z przedmową Johna Rewalda, oraz egzemplarz numer 29  (z 50) albumu i dziennika przyjaciela Józefa Czapskiego Jeana Colina d’Amiens (1927–1959), wydanego w Paryżu w 1961 roku z przedmową Józefa Czapskiego i  Jacquesa Desbrière’a.

„Janowi na znak przymierza wiecznego Józio, 1924–1956 Paryż” – tak brzmi dedykacja Józefa Czapskiego dla przyjaciela rówieśnika w pierwszym tomie Carnets de dessins Cézanne’a. Kilka kart dalej znajdziemy ślady intensywnej lektury tej cennej książki poczynione przez Czapskiego niebieskim długopisem: podkreślenia, pytajniki, wykrzykniki, uwagi na marginesach. 

„Co mnie trzyma przy życiu parę osób najbliższych i malarstwo to wszystko (pisanie jeszcze, ale to już niepewne, bo pisanie za dużo mnie pożera czasu (jak piszę) na szkodę malarstwa, bo w malarstwie wiek zdaje mi się nie przeszkadzać, nawet jakby dodawać – w pisaniu odwrotnie (pamięć – rwanie się myśli etc.). W malowaniu ZAPOMINAM ZMĘCZENIE, A ZMĘCZENIE TO, TO jest starość! […] A malarsko przyznam Ci, że tylko czuję siebie w malarstwie polskim, myślę, że moje miejsce skromne tam będę miał, w łańcuchu którym jesteśmy wszyscy, a to, co robię teraz gdzie zdaje mi się dopiero te ostatnie 20 lat moja praca się jakoś scaliła i rozrosła. Chciałbym, żeby moje płótna najlepsze były w Polsce. Żadne Ameryki, żadna Francja mnie nie kuszą”, pisze Czapski w liście do Cybisa 3 grudnia 1971 roku. 

Listy Czapskiego, o fantazyjnym układzie, pokryte uwagami i dopiskami we wszystkich kierunkach, rysunkami i akwarelami, pokreśleniami, listy o osobliwej miejscami składni i interpunkcji i dziewiętnastowiecznej ortografii, przechowują nie tylko sposób formułowania myśli ich autora, ale i, wydaje się, mowę żywą  – sposób mówienia Czapskiego. Są one jakże cennym wytworem nie tylko sztuki malarskiej, lecz również zaginionej już dziś sztuki epistolograficznej. Listy z oryginałów odczytali i przepisali: Maria i Janusz S. Nowakowie oraz Jacek Cybis, opracowała edytorsko: Agnieszka Kosińska.

Oprócz oryginałów listów pokazujemy ponadto: Mistrzów dawnych Eugène’a Fromentina w tłumaczeniu Cybisa, z dedykacją dla Czapskiego, Notatki malarskie. Dzienniki 1954–1966 Cybisa (z komentarzem po latach Jacka Cybisa). Reprodukujemy stronice Notatek z lat wojny zamieszczone w numerze 11 „Twórczości” z 1985 roku, które dały początek regularnemu dziennikowi Cybisa, a zaczęły się od… zapisków na temat nowo narodzonego syna Jacka. To w nich znajdziemy m.in. znane zdanie: „A Czapski, czyż on koniecznie musiał swój tramwaj malować, czy to nie program raczej i literatura?”; a także uwagę na temat książki przyjaciela o Pankiewiczu: „[…] wdzięczny jestem Czapskiemu, przede wszystkim za część ostatnią, w której przechował choć trochę tej atmosfery, którą oddychaliśmy przez szereg lat w rozmowach z Pankiewiczem o sztuce”. Reprodukujemy także artykuł Czapskiego Z powodu wystawy, której nie widziałem z numeru 7 „Kultury” z 1948 roku, o tym, jak Cybis tworzył oraz jak uczył Czapskiego „budowania płótna kolorem”.  

Jeden list Czapskiego twórcy wystawy pozostawili wyłącznie w oryginale, zachęcając do samodzielnego odczytania.

Opracowała: Agnieszka Kosińska


Koncepcja i scenariusz wystawy: Agnieszka Kosińska
Kuratorzy: Agnieszka Kosińska, Światosław Lenartowicz
Aranżacja: Agnieszka  Kosińska, Ewa Morzyniec, Krystyna Zachwatowicz-Wajdowa