Galeria Rzemiosła Artystycznego

Galeria Rzemiosła Artystycznego w Muzeum Narodowym w Krakowie to największa tego typu stała ekspozycja muzealna w Polsce. Zabytki prezentowane są w układzie chronologicznym, od czasów wczesnego średniowiecza po 2. połowę XX wieku. Ekspozycja wraz ze stylowo zaaranżowanymi wnętrzami, kolekcją złotnictwa, tkanin, ubiorów, mebli, ceramiki i szkła, uzupełniona unikatowym zbiorem instrumentów muzycznych i judaików, prezentuje prawie 4.000 zabytków w 9. salach wystawowych oraz dwóch aneksach.

Przykłady zabytkowych tkanin i ubiorów pochodzą z okresu od XIV do początku XX wieku. Najstarszym zabytkiem w zbiorach jest XIV-wieczna stuła z opactwa benedyktynów w Tyńcu. Imponująco przedstawia się kolekcja ornatów - od XV do XVIII wieku. Szczególnie cenne są ornaty XV-wieczne z haftowanymi pretekstami oraz szyte z importowanych tkanin włoskich. Wyjątkowe znaczenie mają także jedwabne pasy kontuszowe z XVII i XVIII wieku, wśród których na szczególną uwagę zasługuje pas perski z II połowy XVII wieku - dekorowany postaciami sokolników. Prezentowana w Galerii kolekcja sukien od początku XIX po początek XX wieku to kompletny przegląd mody całego stulecia, uzupełniony o dodatki i akcesoria: szale, bieliznę, wachlarze, rękawiczki i biżuterię.

Srebra korpusowe i zabytki sztuki emalierskiej wchodzące w skład wystawy złotnictwa to zbiór zróżnicowany. Zwrócić uwagę należy na najstarsze i najcenniejsze zabytki: czarę włocławską – unikatowy w skali europejskiej zabytek z 1 połowy X wieku i relikwiarz tzw. kruszwicki z XII wieku. W Galerii obejrzeć można również najbardziej reprezentatywną kolekcję polskich łyżek z XVI i XVII wieku - zdobionych sentencjami w rodzimym języku. W kolekcji znajdują się ponadto naczynia srebrne, częściowo złocone, zarówno o przeznaczeniu świeckim, jak i liturgicznym pochodzące z warsztatów działających w kraju: Krakowie, Lwowie, Gdańsku i Toruniu oraz w wiodących ośrodkach europejskich : Wrocławiu, Augsburgu, Norymberdze i Hamburgu. Ekspozycję uzupełnia cenny zbiór polskich guzów do ubiorów i pasów metalowych, wśród których znajdują się guzy wykonane ze srebra w XVII i XVIII wieku. Z zabytków XIX wiecznych na uwagę zasługują srebra z warsztatów krakowskich i warszawskich.

Wśród prezentowanych w Galerii szkieł wyjątkowe znaczenie ma korpus witraży z kościoła oo. Dominikanów w Krakowie – jedyny zachowany tak duży zespół witraży średniowiecznych w polskich zbiorach muzealnych. Innym cennym zespołem jest kolekcja szkieł barokowych z manufaktur polskich takich jak Huta Kryształowa, Naliboki i Urzecze. W Galerii zobaczyć można również jedną z najlepszych w Polsce kolekcji środkowoeuropejskiego - głównie czeskiego - szkła biedermeierowskiego oraz kolekcję szkieł z 2 poł. XIX wieku reprezentującą historyzm z terenu Włoch i Austrii.

Interesujący jest również zbiór ceramiki. Niewątpliwie jedna z najbogatszych i najważniejszych tego rodzaju kolekcji w Polsce. Znajdują się w niej romańskie płytki posadzkowe, kafle gotyckie i barokowe, majoliki włoskie z XVI wieku oraz fajanse polskie z wieku XVIII. Najcenniejsze zabytki pochodzą z manufaktury królewskiej w Belwederze i z manufaktury Karola Wolffa na Bielinie w Warszawie. Na uwagę zasługują: waza, półmisek i talerz z Serwisu Sułtańskiego z 1777 roku oraz wazon w typie “Tsun” z manufaktury Wolffa z lat 1780-1795. Ponadto w zbiorach znajdują się liczne przykłady porcelany z najbardziej znanych manufaktur europejskich: Miśni, Wiednia, Berlina oraz Sevres. Cenne zespoły ceramiki pochodzą również z manufaktur polskich w Korcu, Baranówce, Tomaszowie Lubelskim, Ćmielowie i Nieborowie.

W zbiorze zabytków wykonanych z różnych metali znajduje się kilka naczyń średniowiecznych z brązu, duży zespół gotyckich i późniejszych dzwonów oraz moździerzy. Na uwagę zasługuje wielki moździerz apteczny – dzieło gdańskiego ludwisarza Gerarda Benninga z 1623 roku. Ponadto w kolekcji znajdują się liczne naczynia i przedmioty z cyny od XVII po XX wiek, duża ilość zabytków kowalstwa i ślusarstwa - skrzynie skarbcowe, zamki i klucze.

Wśród prezentowanych w Galerii mebli europejskich na szczególną uwagę zasługują hiszpańskie vargueno (kabinet) z przełomu XV i XVI wieku, kabinety wykonane w Genui oraz kilka rokokowych mebli francuskich. Trzon kolekcji stanowią jednak zabytki XVIII wieczne - zarówno polskie z Gdańska i Kolbuszowej jak i obce oraz meble empirowe, biedermeierowskie i secesyjne. Warta uwagi jest duża kolekcja małych form meblarskich, składająca się z sepetów, lad cechowych, kuferków, szkatułek i kasetek, zdobionych technikami intarsji i inkrustacji.

W prezentowanej w Galerii kolekcji zegarów zawiera się cenny zbiór zegarów kaflowych z XVII i XVIII w., m.in. dwa z warsztatu Wolfganga Prennera z Krakowa. Unikalnym zabytkiem jest zegar-kula z warsztatu Dawida Schrötera z Elbląga. Ponadto w kolekcji reprezentowane są zegary stołowe, szafkowe, talerzowe i kominkowe. Do najcenniejszych zabytków zaliczyć należy również zegary autorstwa Jana Gotfrieda Krosza z 2 poł. XVIII wieku. Są to zegar z figurą Chronosa i rzadki egzemplarz zegara podróżnego. Muzeum Narodowe w Krakowie posiada najlepszą w Polsce kolekcję zegarów empirowych, głównie kominkowych. Najcenniejsze z nich pokazywane są w Galerii. Ekspozycję uzupełniają zegary XIX wieczne wykonane w stylu biedermeier.

Zwiedzanie sali z zabytkami pochodzącymi z przełomu XVIII i XIX wieku rozpocząć można od gabloty, której umieszczono przedmioty związane z bohaterami narodowymi np. Tadeuszem Kościuszko, ks. Józefem Poniatowskim oraz pamiątki z ważnych wydarzeń historycznych np. uchwalenia Konstytucji 3 Maja. W kolejnej sali eksponowane są również przedmioty osobiste Adama Mickiewicza m.in.: portfel, bilet wizytowy, ołówek, gęsie pióro, tabakierki i fajki.

Zakupiona przez Muzeum Narodowe w Krakowie w latach 1935-1939 kolekcja judaików stanowi obecnie najciekawszy zbiór zabytków kultury żydowskiej w Polsce, grupujący przedmioty o ustalonej proweniencji. Na zbiór eksponowany w osobnym aneksie Galerii składają się przedmioty związane z obrzędami synagogalnymi i domowymi m.in. lampy chanukowe, jady, balsaminki.

W nowej części Galerii Rzemiosła Artystycznego wśród zabytków z początku XX wieku na szczególną uwagę zasługują przedmioty metalowe oraz galanteria skórzana, wykonane na kursach przy Muzeum Techniczno-Przemysłowym w Krakowie oraz w korzystających z zaplecza tego muzeum Warsztatach Krakowskich (1913–1926). Jedną z najbardziej znanych inicjatyw artystyczno-edukacyjnych Warsztatów Krakowskich stanowią tzw. batiki – na drewnie i tkaninie – powstałe na kursach batikarskich organizowanych pod kierunkiem Antoniego Buszka. Uzupełnieniem polskich realizacji są przykłady prac z kręgu Warsztatów Wiedeńskich, m.in. według projektów Josefa Hofmanna i Otto Prutschera. Unikat w zbiorach polskich stanowią zrealizowane na zamówienie Warsztatów Wiedeńskich próbki druku na płótnie.

Wśród interesujących przykładów wzornictwa okresu międzywojennego znajdziemy: modę damską z akcesoriami i biżuterią, szkła, porcelany z manufaktury w Ćmielowie oraz polskie meble. Wśród wyrobów ceramicznych z Ćmielowa na uwagę zasługują naczynia z serwisu prezydenckiego i konsularnego (fason Alice), prace wybitnych ceramików Tadeusza Szafrana i Franciszka Kalfasa czy znany serwis Płaski. Szkło europejskie reprezentują firmy, które odniosły sukces artystyczny i marketingowy: francuska René Lalique i szczycąca się długą tradycją czechosłowacka huta Ludwig Moser & Söhne. Z wyrobów firm polskich zaprezentowany został wybór szkieł z fabryki Huty Szklane J. Stolle „Niemen”, poszukiwanych dziś przez kolekcjonerów. Wybór mebli ograniczony został do kilku ważnych przykładów, m.in.: siedzisk przeznaczonych do sali kinowej projektu Franciszka Seiferta, będących elementem prezentacji Krakowa na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku, oraz części kompletu mebli do jadalni z roku 1938 autorstwa Tadeusza Knota-Rolanda, wykonanych w Zakopanem.

Przykłady polskiej sztuki użytkowej z 2. połowy XX wieku to m.in. ceramika stołowa i dekoracyjna z polskich fabryk porcelany i porcelitu z Ćmielowa, Chodzieży, Tułowic, Wałbrzycha czy Katowic-Bogucic. Do najwybitniejszych pod względem artystycznym należą projekty Lubomira Tomaszewskiego – serwisy Ina i Dorota, wykonane w fabryce w Ćmielowie. Wśród mebli z tego okresu znajduje się jeden z najnowszych nabytków Muzeum Narodowego – zestaw do pracy przy biurku i szafa biblioteczna, wykonane w latach 1946–1948 w Spółdzielni Artystów „Ład” według projektu warszawskiej spółki Olgierd Szlekys, Władysław Wincze. Uzupełnieniem ekspozycji mebli są przemysłowe realizacje krzeseł i fotela według projektów Mariana Sigmunda, Wandy Gengi i Marii Chomentowskiej z lat 1958–1960.

Wśród zabytków wyjątkowych, ocalonych niedawno przed zniszczeniem, znajduje się pochodząca z lat 1952–1962 formowana krata żelazna z motywem figuralnym, zdobiąca niegdyś wejście do restauracji „Pod Trzema Rybkami” przy ul. Szczepańskiej w Krakowie.