Galeria Rzemiosła Artystycznego
Galeria Rzemiosła Artystycznego w Muzeum Narodowym w Krakowie to największa tego typu stała ekspozycja muzealna w Polsce. Zabytki prezentowane są w układzie chronologicznym, od czasów wczesnego średniowiecza po 2. połowę XX wieku. Ekspozycja wraz ze stylowo zaaranżowanymi wnętrzami, kolekcją złotnictwa, tkanin, ubiorów, mebli, ceramiki i szkła, uzupełniona unikatowym zbiorem instrumentów muzycznych i judaików, prezentuje prawie 4.000 zabytków w 9. salach wystawowych oraz dwóch aneksach.
Przykłady zabytkowych tkanin i ubiorów pochodzą z okresu od XIV do początku XX wieku. Najstarszym zabytkiem w zbiorach jest XIV-wieczna stuła z opactwa benedyktynów w Tyńcu. Imponująco przedstawia się kolekcja ornatów - od XV do XVIII wieku. Szczególnie cenne są ornaty XV-wieczne z haftowanymi pretekstami oraz szyte z importowanych tkanin włoskich. Wyjątkowe znaczenie mają także jedwabne pasy kontuszowe z XVII i XVIII wieku, wśród których na szczególną uwagę zasługuje pas perski z II połowy XVII wieku - dekorowany postaciami sokolników. Prezentowana w Galerii kolekcja sukien od początku XIX po początek XX wieku to kompletny przegląd mody całego stulecia, uzupełniony o dodatki i akcesoria: szale, bieliznę, wachlarze, rękawiczki i biżuterię.
Srebra korpusowe i zabytki sztuki emalierskiej wchodzące w skład wystawy złotnictwa to zbiór zróżnicowany. Zwrócić uwagę należy na najstarsze i najcenniejsze zabytki: czarę włocławską – unikatowy w skali europejskiej zabytek z 1 połowy X wieku i relikwiarz tzw. kruszwicki z XII wieku. W Galerii obejrzeć można również najbardziej reprezentatywną kolekcję polskich łyżek z XVI i XVII wieku - zdobionych sentencjami w rodzimym języku. W kolekcji znajdują się ponadto naczynia srebrne, częściowo złocone, zarówno o przeznaczeniu świeckim, jak i liturgicznym pochodzące z warsztatów działających w kraju: Krakowie, Lwowie, Gdańsku i Toruniu oraz w wiodących ośrodkach europejskich : Wrocławiu, Augsburgu, Norymberdze i Hamburgu. Ekspozycję uzupełnia cenny zbiór polskich guzów do ubiorów i pasów metalowych, wśród których znajdują się guzy wykonane ze srebra w XVII i XVIII wieku. Z zabytków XIX wiecznych na uwagę zasługują srebra z warsztatów krakowskich i warszawskich.
Wśród prezentowanych w Galerii szkieł wyjątkowe znaczenie ma korpus witraży z kościoła oo. Dominikanów w Krakowie – jedyny zachowany tak duży zespół witraży średniowiecznych w polskich zbiorach muzealnych. Innym cennym zespołem jest kolekcja szkieł barokowych z manufaktur polskich takich jak Huta Kryształowa, Naliboki i Urzecze. W Galerii zobaczyć można również jedną z najlepszych w Polsce kolekcji środkowoeuropejskiego - głównie czeskiego - szkła biedermeierowskiego oraz kolekcję szkieł z 2 poł. XIX wieku reprezentującą historyzm z terenu Włoch i Austrii.
Interesujący jest również zbiór ceramiki. Niewątpliwie jedna z najbogatszych i najważniejszych tego rodzaju kolekcji w Polsce. Znajdują się w niej romańskie płytki posadzkowe, kafle gotyckie i barokowe, majoliki włoskie z XVI wieku oraz fajanse polskie z wieku XVIII. Najcenniejsze zabytki pochodzą z manufaktury królewskiej w Belwederze i z manufaktury Karola Wolffa na Bielinie w Warszawie. Na uwagę zasługują: waza, półmisek i talerz z Serwisu Sułtańskiego z 1777 roku oraz wazon w typie “Tsun” z manufaktury Wolffa z lat 1780-1795. Ponadto w zbiorach znajdują się liczne przykłady porcelany z najbardziej znanych manufaktur europejskich: Miśni, Wiednia, Berlina oraz Sevres. Cenne zespoły ceramiki pochodzą również z manufaktur polskich w Korcu, Baranówce, Tomaszowie Lubelskim, Ćmielowie i Nieborowie.
W zbiorze zabytków wykonanych z różnych metali znajduje się kilka naczyń średniowiecznych z brązu, duży zespół gotyckich i późniejszych dzwonów oraz moździerzy. Na uwagę zasługuje wielki moździerz apteczny – dzieło gdańskiego ludwisarza Gerarda Benninga z 1623 roku. Ponadto w kolekcji znajdują się liczne naczynia i przedmioty z cyny od XVII po XX wiek, duża ilość zabytków kowalstwa i ślusarstwa - skrzynie skarbcowe, zamki i klucze.
Wśród prezentowanych w Galerii mebli europejskich na szczególną uwagę zasługują hiszpańskie vargueno (kabinet) z przełomu XV i XVI wieku, kabinety wykonane w Genui oraz kilka rokokowych mebli francuskich. Trzon kolekcji stanowią jednak zabytki XVIII wieczne - zarówno polskie z Gdańska i Kolbuszowej jak i obce oraz meble empirowe, biedermeierowskie i secesyjne. Warta uwagi jest duża kolekcja małych form meblarskich, składająca się z sepetów, lad cechowych, kuferków, szkatułek i kasetek, zdobionych technikami intarsji i inkrustacji.
W prezentowanej w Galerii kolekcji zegarów zawiera się cenny zbiór zegarów kaflowych z XVII i XVIII w., m.in. dwa z warsztatu Wolfganga Prennera z Krakowa. Unikalnym zabytkiem jest zegar-kula z warsztatu Dawida Schrötera z Elbląga. Ponadto w kolekcji reprezentowane są zegary stołowe, szafkowe, talerzowe i kominkowe. Do najcenniejszych zabytków zaliczyć należy również zegary autorstwa Jana Gotfrieda Krosza z 2 poł. XVIII wieku. Są to zegar z figurą Chronosa i rzadki egzemplarz zegara podróżnego. Muzeum Narodowe w Krakowie posiada najlepszą w Polsce kolekcję zegarów empirowych, głównie kominkowych. Najcenniejsze z nich pokazywane są w Galerii. Ekspozycję uzupełniają zegary XIX wieczne wykonane w stylu biedermeier.
Zwiedzanie sali z zabytkami pochodzącymi z przełomu XVIII i XIX wieku rozpocząć można od gabloty, której umieszczono przedmioty związane z bohaterami narodowymi np. Tadeuszem Kościuszko, ks. Józefem Poniatowskim oraz pamiątki z ważnych wydarzeń historycznych np. uchwalenia Konstytucji 3 Maja. W kolejnej sali eksponowane są również przedmioty osobiste Adama Mickiewicza m.in.: portfel, bilet wizytowy, ołówek, gęsie pióro, tabakierki i fajki.
Zakupiona przez Muzeum Narodowe w Krakowie w latach 1935-1939 kolekcja judaików stanowi obecnie najciekawszy zbiór zabytków kultury żydowskiej w Polsce, grupujący przedmioty o ustalonej proweniencji. Na zbiór eksponowany w osobnym aneksie Galerii składają się przedmioty związane z obrzędami synagogalnymi i domowymi m.in. lampy chanukowe, jady, balsaminki.
W nowej części Galerii Rzemiosła Artystycznego wśród zabytków z początku XX wieku na szczególną uwagę zasługują przedmioty metalowe oraz galanteria skórzana, wykonane na kursach przy Muzeum Techniczno-Przemysłowym w Krakowie oraz w korzystających z zaplecza tego muzeum Warsztatach Krakowskich (1913–1926). Jedną z najbardziej znanych inicjatyw artystyczno-edukacyjnych Warsztatów Krakowskich stanowią tzw. batiki – na drewnie i tkaninie – powstałe na kursach batikarskich organizowanych pod kierunkiem Antoniego Buszka. Uzupełnieniem polskich realizacji są przykłady prac z kręgu Warsztatów Wiedeńskich, m.in. według projektów Josefa Hofmanna i Otto Prutschera. Unikat w zbiorach polskich stanowią zrealizowane na zamówienie Warsztatów Wiedeńskich próbki druku na płótnie.
Wśród interesujących przykładów wzornictwa okresu międzywojennego znajdziemy: modę damską z akcesoriami i biżuterią, szkła, porcelany z manufaktury w Ćmielowie oraz polskie meble. Wśród wyrobów ceramicznych z Ćmielowa na uwagę zasługują naczynia z serwisu prezydenckiego i konsularnego (fason Alice), prace wybitnych ceramików Tadeusza Szafrana i Franciszka Kalfasa czy znany serwis Płaski. Szkło europejskie reprezentują firmy, które odniosły sukces artystyczny i marketingowy: francuska René Lalique i szczycąca się długą tradycją czechosłowacka huta Ludwig Moser & Söhne. Z wyrobów firm polskich zaprezentowany został wybór szkieł z fabryki Huty Szklane J. Stolle „Niemen”, poszukiwanych dziś przez kolekcjonerów. Wybór mebli ograniczony został do kilku ważnych przykładów, m.in.: siedzisk przeznaczonych do sali kinowej projektu Franciszka Seiferta, będących elementem prezentacji Krakowa na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku, oraz części kompletu mebli do jadalni z roku 1938 autorstwa Tadeusza Knota-Rolanda, wykonanych w Zakopanem.
Przykłady polskiej sztuki użytkowej z 2. połowy XX wieku to m.in. ceramika stołowa i dekoracyjna z polskich fabryk porcelany i porcelitu z Ćmielowa, Chodzieży, Tułowic, Wałbrzycha czy Katowic-Bogucic. Do najwybitniejszych pod względem artystycznym należą projekty Lubomira Tomaszewskiego – serwisy Ina i Dorota, wykonane w fabryce w Ćmielowie. Wśród mebli z tego okresu znajduje się jeden z najnowszych nabytków Muzeum Narodowego – zestaw do pracy przy biurku i szafa biblioteczna, wykonane w latach 1946–1948 w Spółdzielni Artystów „Ład” według projektu warszawskiej spółki Olgierd Szlekys, Władysław Wincze. Uzupełnieniem ekspozycji mebli są przemysłowe realizacje krzeseł i fotela według projektów Mariana Sigmunda, Wandy Gengi i Marii Chomentowskiej z lat 1958–1960.
Wśród zabytków wyjątkowych, ocalonych niedawno przed zniszczeniem, znajduje się pochodząca z lat 1952–1962 formowana krata żelazna z motywem figuralnym, zdobiąca niegdyś wejście do restauracji „Pod Trzema Rybkami” przy ul. Szczepańskiej w Krakowie.
MNK Gmach Główny
al. 3 Maja 1, 30-062 Kraków 1 piętro- poniedziałek: nieczynne
- wtorek - niedziela: 10.00-18.00
Szwabia, Zwiefalten (?), 2 ćw. XII w. Drewno dębowe, blacha miedziana, emalia żłobkowa, złocona, rytowana. Dar Stanisława Ursyn-Rusieckiego, 1909.
Relikwiarz włocławski (tzw. kruszwicki) powstał w 2. ćw. XII wieku, przypuszczalnie w Szwabii, w powiązaniu z warsztatem iluminatorskim w Zwiefalten. Zabytek w kształcie prostokątnej, niskiej skrzyneczki został wykonany z drewna dębowego pokrytego blachą miedzianą, dekorowaną barwną emalią żłobkową, rytowaniem i złoceniem. Wieko relikwiarza zdobi scena Wniebowstąpienia, 2 boki dłuższe i 1 krótszy zawierają popiersia 10 Apostołów w arkadach. Prawy bok posiada szybkę szklaną umożliwiającą oglądanie relikwii, które umieszczone były w szklanej ampułce.
Relikwiarz włocławski ma kształt typowy dla romańskich relikwiarzy czy ołtarzyków przenośnych. Temat dekoracji tj. Wniebowstąpienie, rzadko występujący jako dekoracja relikwiarzy, wskazuje, że był przeznaczony do przechowywania specjalnych relikwii, pochodzących np. z Ziemi Świętej (być może były to kamyki i ziemia z Góry Oliwnej).
Do połowy XIX wieku zabytek znajdował się w skarbcu katedralnym we Włocławku, według mylnej hipotezy naukowej z XIX wieku miał pochodzić z katedry w Kruszwicy. Przypuszczalnie został darowany do katedry we Włocławku wraz z innymi fundacjami Bolesława III Krzywoustego i jego żony Salomei von Berg (zm. 1144). Przed 1859 rokiem kapituła włocławska podarowała relikwiarz prof. Kazimierzowi Stronczyńskiemu (1809-1896) wybitnemu historykowi i numizmatykowi. W drugiej połowie XIX wieku relikwiarz poddano konserwacji m.in. uzupełniając emalię, dodano także nowe nóżki w formie łap zwierzęcych. Do Muzeum Narodowego w Krakowie trafił w 1909 roku, jako dar z kolekcji Stanisława Ursyn Rusieckiego (1862-1944), syna Józefa Rusieckiego (1817-1873).
Projekt Lubomir Tomaszewski, 1961-1962
Produkcja: Ćmielów, od 1964
Porcelana, natrysk
To jeden z dwóch nowatorskich projektów serwisów autorstwa Lubomira Tomaszewskiego. Jego powstanie poprzedziły kilkuletnie badania koncentrujące się zarówno na oryginalności kształtów, jak i dotyczące wygody użytkowania oraz prostoty produkcji. W efekcie powstał serwis o nowoczesnych, organicznych, efektownych formach, który wkrótce stał się „ikoną” polskiego wzornictwa ceramicznego. / fot. Paweł Czernicki - Pracownia Fotograficzna MNK
Saksonia, ok. 1730. Drewno liściaste, okleina orzechowa, intarsja, skóra. Dar Stanisław Gieysztora, 1887.
Ten wykwintny mebel powstał ok. 1730 roku w Saksonii. Wykonany z drewna liściastego z okleiną z drewna orzechowego, ozdobiony intarsją z jaworu i czarnego dębu. Barokowa drewniana kołyska z kolekcji muzealnej była darem króla Augusta II dla Joachima Daniela von Jaucha (1688–1754), pełnomocnika królewskiego do spraw budowlanych, z okazji chrztu syna. Król był ojcem chrzestnym pierworodnego von Jauchów, Henryka, który zmarł we wczesnym dzieciństwie. Zgodnie z przekazami kołyska miała służyć również w okresie niemowlęcym wybitnemu polskiemu historykowi, politykowi, działaczowi emigracyjnemu Joachimowi Lelewelowi (1786–1861), który był prawnukiem Joachima Daniela von Jaucha. Opracowanie: Alicja Kiljańska / fot. Paweł Czernicki - Pracownia Fotograficzna MNK
Projekt Josef Hoffmann, 1910
Produkcja: Czechy, Schlackenwerth (Ostrov), fabryka Pfeiffer & Löwenstein
Porcelana malowana, złocona
To najbardziej znany projekt Josefa Hoffmanna w dziedzinie ceramiki. Serwisy projektu Hoffmanna były różnie dekorowane, jednak zestawienie złotych i czarnych pasów wydaje się być najbardziej eleganckie. Serwis zakupiony został w 1912 roku na Wystawie Rzemiosła Austriackiego w Wiedniu.
Polska (?), pocz. XVII wieku (paciorki), 1 poł. XIX wieku (krzyżyk); Austria, Mariazell, 1 poł. XVIII wieku (medalion).
Bursztyn szlifowany, drewno intarsjowane i inkrustowane masą perłową, srebro i metal odlewane.
Dar Leona Kostki, 1949
Fajans malowany, złocony, Warszawa, manufaktura królewska w Belwederze, 1777.
Ten efektowny talerz o bogatej, japonizującej dekoracji w stylu Imari pochodzi z tzw. serwisu sułtańskiego. Wykonany został w manufakturze w Belwederze, jako dar króla Stanisława Augusta Poniatowskiego dla sułtana tureckiego Abdülhamida I, o czym świadczą złote napisy dedykacji w języku tureckim. / Fot. Pracownia Fotograficzna MNK
Włochy, ok. 1880.
Muszelki i paciorki szklane nawlekane na nić, zapięcia mosiężne.
Dar I. Zaleskiej do zbiorów byłego Muzeum Techniczno-Przemysłowego, zbiory przejęte przez MNK w 1950 roku. / fot. Paweł Czernicki - Pracownia Fotograficzna MNK