Deski, skóry i klauzury. Dzieła dawnych introligatorów

Dawne księgi – jako przedmiot cenny – zabezpieczano solidnymi oprawami. W wiekach XV – XVI, aby usztywnić zszyte arkusze papieru lub pergaminu, najczęściej używano deski pokrytej skórą, później także tektury. Skórę pokrywającą okładki i grzbiet księgi ozdabiano – techniką nacinania lub tłoczeniem specjalnie do tego przygotowanymi narzędziami: tłokami, plakietami i radełkami.

W końcu XV w. zaczęto też stosować tłoczenia złotem, co znacznie urozmaiciło kolorystycznie monotonną – brązową lub jasnokremową – skórę oprawy. Wybór motywów dekoracyjnych, sposoby ich wykorzystania, łączenie różnych technik tłoczeń, zmieniały się w okresie XV – XVIII w. Styl dekoracji opraw był w tym czasie spójny z panującymi stylami artystycznymi, wśród odcisków narzędzi introligatorskich łatwo wskazać te o cechach gotyckich, renesansowych czy rokokowych.

Na oprawach ksiąg chętnie umieszczano znaki własnościowe: superekslibrisy, które zamawiali posiadacze własnych bibliotek. Wśród nich wyróżniają się polscy królowie-bibliofile, np. Zygmunt August.

Po okresie bogatego rozwoju introligatorstwa polskiego w XV i XVI w. nastąpiła – związana bez wątpienia z wydarzeniami politycznymi – stagnacja wytwórczości introligatorów krajowych, którzy w połowie XVII w. wykorzystywali jeszcze wzorce dekoracji, a nawet narzędzia z poprzedniego wieku. W oprawie książek z XVII i XVIII w. widoczne jest z kolei przejęcie wzorów obcych, głównie francuskich, podyktowanych ówczesną modą. Na wystawie w Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego prezentujemy ponad 100 starodruków w oprawach z okresu od ostatnich lat XV do końca XVIII wieku, wykonanych głównie w Krakowie, najprężniejszym przez wieki ośrodku typografii, czytelnictwa i introligatorstwa polskiego.

Kurator: Agnieszka Perzanowska