250. Rocznica Powołania Komisji Edukacji Narodowej

Wystawa upamiętnia dziedzictwo Komisji Edukacji Narodowej (KEN), pierwszej w Polsce i Europie instytucji o charakterze współczesnego ministerstwa oświaty. Powołana 14 października 1773 roku, stworzyła podwaliny nowoczesnego szkolnictwa polskiego. Wprowadziła jednolity system kształcenia, opracowała nowe programy nauczania i pionierskie podręczniki. Skupiła ludzi utalentowanych i oddanych sprawie reform. Wpłynęła na kształtowanie świadomości obywatelskiej i narodowej młodego pokolenia.

Wystawa przypomina dorobek KEN w świetle zbiorów z Biblioteki Książąt Czartoryskich, wśród których znajdują się publikacje z zakresu ustawodawstwa szkolnego, prace osób wdrażających reformy oświaty, pierwsze i kolejne edycje nowatorskich podręczników szkolnych oraz korespondencja członków Komisji z królem Stanisławem Augustem.
Na uwagę zasługuje list pierwszego prezesa KEN, biskupa wileńskiego Ignacego Massalskiego do króla Stanisława Augusta w sprawie dóbr i sum pojezuickich, napisany w  sierpniu 1775 roku. Stanowi on integralną część drugiego tomu „Education Nationale”, zawierającego cenne materiały źródłowe do działalności KEN, pozyskanego przez Czartoryskich po królu Stanisławie Auguście i Tadeuszu Czackim.
Na wystawie najliczniej prezentowane są podręczniki szkolne opracowane przez Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, skupiające ludzi wykształconych, z doświadczeniem pedagogicznym. Można obejrzeć m.in. „Elementarz dla szkół parafialnych narodowych” – pracę zbiorową Grzegorza Piramowicza, Onufrego Kopczyńskiego i Andrzeja Gawrońskiego z 1785 roku. Kopczyński jest też autorem pierwszego podręcznika gramatyki języka polskiego. Jego opracowania, ze względu na wzorową metodykę, przez dziesiątki lat były używane w polskich szkołach. Nauki przyrodnicze reprezentuje Krzysztof Kluk, który stworzył podstawy polskiej botaniki i zoologii, autor „Botaniki dla szkół narodowych” z 1785 roku. W zagadnienia fizyki wprowadzają podręczniki Jana Michała Hubego: „Wstęp do fizyki dla szkół narodowych” z 1783 roku oraz „Fizyka dla szkół narodowych” z 1792 roku. Do nauki matematyki służyła opracowana przez Szymona L’Huilliera „Arytmetyka dla szkół narodowych” z 1778 roku.

Działalność KEN stanowiła największe osiągnięcie kulturalne Polski doby oświecenia. Z jej dziedzictwa czerpały kolejne pokolenia. Tegoroczny jubileusz jest okazją do przypomnienia i upamiętnienia dziedzictwa KEN.

Kurator: Jadwiga Klima


Zrealizowano w ramach Projektu "Przeszłość przyszłości" remont i wyposażenie Muzeum Książąt Czartoryskich, Muzeum Narodowe w Krakowie w celu udostępnienia unikatowej kolekcji