Józef Mehoffer - Św. Sebastian i św. Maurycy

W kwietniu 2019 roku do kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie dołączył kolejny projekt wykonawczy Józefa Mehoffera do witraży w katedrze św. Mikołaja we Fryburgu,  karton „Św. Sebastian i św. Maurycy” (1899), który wraz z kartonem „Św. Katarzyna i św. Barbara”, zakupionym przez MNK w ubiegłym roku, współtworzy projekt uznawanego za arcydzieło sztuki monumentalnej  witraża „Męczennicy” (1898-1901).

Witraże w katedrze św. Mikołaja we Fryburgu to dzieło życia Józefa Mehoffera,  realizowane od  roku 1895 przez ponad czterdzieści lat, dzieło powszechnie znane i cenione, dzięki któremu stał się on jednym z najbardziej rozpoznawalnych polskich artystów w Europie.

Witraż „Męczennicy”, eksponowany  na Powszechnej Wystawie Światowej w Paryżu w 1900 roku, nagrodzony został złotym medalem. Był to od ponad dwudziestu lat pierwszy, spektakularny sukces polskiego artysty na Salonie.

To pierwsze z monumentalnych dzieł Mehoffera, w którym tak silnie uwidaczniają się cechy Art Nouveau. O jego wielkiej dekoracyjności przesądza bogactwo wypełniających go, stylizowanych motywów. Jednym z najważniejszych  środków wyrazu jest tu dekoracyjna, ekspresyjna linia.   

Centralną część scen jego środkowej partii wypełniają wyobrażenia chrześcijańskich męczenników z przełomu III i IV wieku, podejmujących decyzję o odmowie wyparcia się wiary, jednoznaczną z wyborem śmierci.

W kompozycji „Św. Sebastian i św. Maurycy” po lewej stronie Mehoffer przedstawił św. Sebastiana; w trakcie montażu okna witrażowego, kwaterę poświęconą temu świętemu osadzono ostatecznie po prawej. Św. Sebastian (zm. ok. 288 ) był  centurionem, zapewne dowódcą straży przybocznej cesarza Dioklecjana.  Za wyznawanie wiary w Chrystusa został skazany na śmierć –  przywiązano go do pala na placu ćwiczeń i zamieniono w żywy cel. Św. Maurycy (zm. ok. 285  lub 302), wyobrażony po prawej, był dowódcą Legii Tebańskiej, która wchodziła w skład armii cesarza Maksymiana zdążającej na północ przez Alpy, by zmierzyć się z Galami. Sześciotysięczna Legia została zmasakrowana za odmowę oddania hołdu bóstwom pogańskim.

Historię męczeństwa św. Sebastiana i św. Maurycego artysta wyobraził niezwykle syntetycznie. Cała jej dramaturgia kumuluje się w wizerunkach i oszczędnych gestach świętych. Wyrażając z sukcesem subtelne, związane z wewnętrznymi doznaniami kwestie w  monumentalnym, dekoracyjnym  projekcie, artysta dał wyraz niezwykłej wrażliwości i formalnego mistrzostwa.

Ze scenami partii środkowej ściśle zespolone są kompozycje w dolnej części witraża, z  ekspresyjnymi wyobrażeniami świętych w chwili agonii, czy też ich ciał, wśród rozrośniętych, nadnaturalnie wielkich kwiatów orchidei. Pochylają się nad nimi enigmatyczne postacie kobiet, być może upostaciowienia, tak ważnej dla sztuki symbolizmu, idei Thanatosa.

Należy też zwrócić uwagę na  polski motyw pojawiający się w dolnej partii projektu  –   włócznię św. Maurycego, którą Mehoffer  wyobraził jako narzędzie śmierci tego świętego.

Kompozycje dolnej partii dzieła, które w pierwotnym założeniu miały jedynie dopełniać sceny główne, ze względu na swe wyjątkowe walory dekoracyjne, stylizację i niezwykłą aurę  znamienną dla dzieł symbolistycznych, stały się z nimi równorzędne. Bujne, ekspansywne formy roślinne oplatające ciała męczenników wyrażają idee gloryfikacji życia, sił natury i ich dominacji nad śmiercią, obecne w sztuce ok. 1900.

Zapraszamy do obejrzenia nabytku już od 20 lipca 2019 r. na specjalnej wystawie w Domu Józefa Mehoffera. Będzie to pierwsza prezentacja monumentalnego kartonu fryburskiego w biograficznym muzeum artysty, wzbogacona o pokaz wybranych rysunkowych studiów fryburskich Mehoffera  ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie. Wystawa wpisuje się w obchody sto pięćdziesiątej rocznicy urodzin artysty.

Zakup dofinansowany w ramach programu „Kolekcje” muzealne”, ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Kurator – Beata Studziżba-Kubalska

Aranżator – Ewa Morzyniec

Koordynator – Grażyna Wieczorek.