Xawery Dunikowski – jeden z najważniejszych rzeźbiarzy sztuki polskiej, symbolista.
Odważnie dążył do radykalnego uproszczenia formy i niebywale wymownej, namacalnej ekspresji kompozycji, które nadawały jego rzeźbom potężne i niepokojące wewnętrzne napięcie.
Jak napisał o nim w 1904 roku ówczesny krytyk sztuki Cezary Jellenta "Wśród wilkołaków nowoczesnej rzeźby: Rodina, Meuniera, Vigelanda, Biegasa, Flauma – ten jest najmłodszy i najdzikszy".
Opracowanie: Urszula Kozakowska-Zaucha - historyk sztuki, kierownik Działu Nowoczesnego Polskiego Malarstwa i Rzeźby MNK.
Xawery Dunikowski, Autoportret. Idę ku słońcu, 1917 drewno polichromowane 243 × 170 × 80 dar artysty wł. Muzeum Narodowe w Warszawie fot. Ernest Wińczyk
Xawery Dunikowski, Ewa I, ok. 1927 (wg wersji gipsowej z 1906) drewno 200,5 × 57 × 78,5 sygn. po lewej na dole: XDunikowski; powyżej gwiazda sześcioramienna z literami WW dar Antoniego Cierplikowskiego wł. Muzeum Narodowe w Warszawie fot. Ernest Wińczyk
Xawery Dunikowski, Amerykanka II, 1927 (wg wersji gipsowej z 1916-1920) drewno polichromowane sygn. z tyłu na dole: Xawery Dunikowski / MCMXXVII; powyżej zatarta gwiazda sześcioramienna w MNW od 1939 wł. Muzeum Narodowe w Warszawie fot. Ernest Wińczyk
Xawery Dunikowski, Macierzyństwo, ok. 1927 (wg wersji gipsowej sprzed 1904) drewno złocone sygn. z lewej strony na boku na dole: Xawery Dunikowski; powyżej gwiazda sześcioramienna z literami WW dar artysty wł. Muzeum Narodowe w Warszawie fot. Ernest Wińczyk
Sara Lipska (1882–1973), Portret Xawerego Dunikowskiego, 1953 cement 55 × 34 × 37 dar Marii Xawery Dunikowskiej Muzeum Narodowe w Warszawie fot. Ernest Wińczyk