Józef Czapski: malarstwo rysunek dzienniki

Klasyczna Martwa natura (1956) ma na odwrocie żartobliwą dedykację ręką autora wpisaną: „Gwiazdzistego Czapsko-Przewłockiego Łubieńskiego Czapskiego i Czapskiego. Mojemu chrzestnemu synowi najlepszemu opiekunowi rozgałęzionej rodziny od kochającego W. Józia 1956”.  Adresatem dedykacji był Ludwik Łubieński (zwany w rodzinie Lulek i Lulu), syn najstarszej siostry Józefa, Leopoldyny, gospodarującej wraz z pierwszym mężem, Leonem Łubieńskim, w nieodległej od Krakowa Kazimierzy Wielkiej, „od szeregu pokoleń – jak pisze Maria Czapska w Europie w rodzinie – w posiadaniu Łubieńskich”. Ludwik Łubieński, którego pełno go w dziennikach Czapskiego, miał barwne, bogate i trudne życie (m.in. był osobistym sekretarzem Józefa Becka, szefem Polskiej Misji w Gibraltarze, świadkiem katastrofy, w której zginął generał Władysław Sikorski, współpracował z generałem Władysławem Andersem; szef produkcji Radia Wolna Europa). Po wojnie zamieszkał w Monachium, a następnie w Londynie. Martwą naturę podarowała w 1996 roku Muzeum Narodowemu w Krakowie jego córka Anna Łubieńska.  

Dwa Pejzaże powstałe w 1987 roku to jedne z ostatnich prac olejnych Czapskiego. Są darem Krystyny Zachwatowicz-Wajdy i Andrzeja Wajdy, autorów koncepcji muzeum biograficznego Józefa Czapskiego – dla Pawilonu. Eksponujemy je na wystawie, tak jak darował je Czapski Wajdom – bez ram.

Prezentujemy także siedemnaście dzienników z lat 1945–1976 z różnymi motywami (portrety, architektura, natura, kopie detali z obrazów cudzych), wykonanymi różnymi technikami: akwarelą, piórkiem, ołówkiem, flamastrem, kredką. Kwiaty tytoniu z dziennika nr 93 są notatką malarską do obrazu olejnego Kwiaty w wazonie (i dziennik nr 93 otwarty na tej stronie, i olej znajdują się na naszej wystawie). Do dzienników Czapski wklejał także okładki notatników, zdjęcia, rysunki własne wykonane na skrawkach papieru, listy – mamy tego przykłady na obecnej wystawie.

Czapski przyglądający się uważnie nieustannej w jego dziele relacji słowo-rysunek-akwarela-olej, a co za tym idzie, nieustannemu falowaniu optyki i warsztatu, tak o tym pisze: „Pisanie niszczone rysowaniem i akwarelą. Patrzę na dwa kolorowane rysunki zupełnie złe. Rysunek mięciutkim ołówkiem, zaledwie zaznaczony, był dobry. Akwarelą wszystko splątałem, choć właśnie widzenie kolorowe było silne i tak czyste. Teraz patrząc na ostatnie i przedostatnie moje płótna – Metra – uderza mnie, że są przecież gorsze od rysunków, nawet tych z akwarelą. I to wcale nie jest ani konieczne, ani definitywne. Sam rozwój, waga oleju jest, musi być, inna niż akwarela. Naśladowanie rzuconego rysunku to nie wyjście. I już dziś widzę, jak próbować te swoje Metra pchnąć na drogę olejną, samodzielną. Czy potrafię? Może więc wrócić do kobiety czerwonej nad morzem, przyjrzawszy się akwareli i biorąc z niej intensywność bez naśladowania. W imaginacji to wszystko widzę, ale w praktyce jakbym się bał affronter to płótno. Tyle porażek na tej drodze” (wpis pod datą: „Piątek 4 VI 1965”, cytat za: Józef Czapski, Wyrwane strony, „Zeszyty Literackie” 2010, s. 42).

Żeby przybliżyć olśnienia artysty i sposób pracy nad nimi, wybraliśmy cytat z dziennika nr 149 pod datą 6 marca 1976. Oryginał oraz odczytany fragment można zobaczyć na naszej ekspozycji. Czapski analizuje narcyzy zobaczone w porannym świetle podczas śniadania.

Koncepcja, scenariusz i koordynacja wystawy: Agnieszka Kosińska
Ekspozycja dzienników Józefa Czapskiego: Janusz S. Nowak
Odczytanie fragmentu dziennika: Maria i Janusz S. Nowakowie
Kuratorzy: Agnieszka Kosińska i Światosław Lenartowicz
Aranżacja: Agnieszka Kosińska i Krystyna Zachwatowicz-Wajda

Opracowała: Agnieszka Kosińska