Gabinet Rycin i Rysunków Muzeum XX. Czartoryskich prezentuje kolejny zestaw rycin z kolekcji. Portrety oraz przedstawienia różnych uroczystości i wydarzeń są związane z panowaniem dwóch rywalizujących ze sobą elekcyjnych królów Polski. Wystawione ryciny to dzieła wybitnych artystów niderlandzkich, augsburgskich i francuskich XVII-XIX wieku.

Po śmierci króla Jana III Sobieskiego, po kilkumiesięcznym bezkrólewiu i okresie niesłychanej korupcji, zwołano elekcję, która znacząco różniła się od wszystkich poprzednich. Z grona kandydatów do tronu po raz pierwszy wykluczono potomków zmarłego króla, czyli rodzimą dynastię. Króla wybrała mniejszość, w dodatku wybrano Niemca – rzecz dotąd w Polsce nie do pomyślenia. Szlachta podzieliła się na dwa obozy, z których każdy ogłosił królem swojego kandydata. Elektor saski Fryderyk August I był szybszy i we wrześniu 1697 roku został Augustem II, królem Polski. Koronacja odbyła się w katedrze wawelskiej, insygnia królewskie wydobyto przez dziurę wybitą w ścianie zamkniętego skarbca. Elektor przeszedł na katolicyzm, ale na królewskich portretach występuje ze wstęgą i gwiazdą duńskiego Orderu Słonia, który otrzymał jako luterański książę Rzeszy; gwiazda tego orderu zachowała się też przy płaszczu koronacyjnym Augusta II. Prawdopodobnie portrety miały przypominać, że król zachował należną mu jako elektorowi zwierzchność nad kościołem luterańskim  w Saksonii i nadal przewodzi ewangelickim posłom w sejmie Rzeszy. Aby zyskać Inflanty dla Wettinów zawarł przymierze z Piotrem I, carem Rosji i rozpoczął wojnę ze Szwecją. Nie docenił młodego króla Karola XII, który wygrywał wszystkie bitwy i uparcie domagał się detronizacji Augusta II. Właśnie Karol XII doprowadził do elekcji i koronacji (1705) Stanisława Leszczyńskiego. August II abdykował dopiero w 1706 roku, gdy wojska szwedzkie wkroczyły do Saksonii. Koronacja Leszczyńskiego i jego żony Katarzyny z Opalińskich została uwieczniona na dwóch wielkich kalendarzach ściennych na rok 1706, rytowanych w Paryżu, zapewne na zmówienie dworu wersalskiego. Po klęsce Szwedów pod Połtawą  w 1709 roku August II z pomocą cara Piotra I odzyskał tron, a Stanisław Leszczyński ruszył na tułaczkę. Portret Augusta II autorstwa Pietra Schencka zawiera elementy świadczące o zwycięstwie nad Leszczyńskim: złamane berło, korona leżąca na pobojowisku i porzucony sztandar z herbem Wieniawa. Po tragicznej śmierci Karola XII, Leszczyński osiadł w Alzacji. Wegetował, pozbawiony oparcia i wpływów, do roku 1725, kiedy to jego córka Maria poślubiła króla Francji, Ludwika XV. Od tej pory jego królewski herb otaczają łańcuchy orderów Św. Michała i Św. Ducha, a on sam, jako teść króla Francji rozpoczyna ponowne starania o polską koronę. W roku 1733 Leszczyński w sekrecie przybył do Warszawy i został wybrany na króla większością głosów. Wojska rosyjskie zorganizowały na Pradze elekcję Augusta III. Leszczyński wyjechał do Gdańska, by czekać tam na francuskie posiłki. Gdańsk bronił się dzielnie przez cztery miesiące, oblężony przez wojska rosyjskie i saskie. Tuż przed kapitulacją Leszczyński uciekł z Gdańska nocą, w przebraniu. Po abdykacji w roku 1736 otrzymał w dożywotnie władanie księstwo Lotaryngii i Baru. Objęcie księstwa ilustrują kosztowne kalendarze ścienne na rok 1738, zamówione przez dwór w Wersalu. Jeden z nich w scenie głównej ukazuje uroczysty chrzest delfina Francji, siedmioletniego wnuka Leszczyńskiego. Stanisław Leszczyński pozostał tytularnym królem Polski. Mecenas sztuki, literatury i nauki, był nazywany Królem Dobroczyńcą i Królem Filozofem. Rozbudował Nancy, a jego pałac w Lunéville był nawet uważany za piękniejszy od Wersalu. Pamięć o królu Stanisławie przetrwała we Francji przez wiele lat, o czym świadczy dedykowana mu rycina z bukietem goździków. 

Barbara König

Zrealizowano w ramach Projektu "Przeszłość przyszłości" remont i wyposażenie Muzeum Książąt Czartoryskich, Muzeum Narodowe w Krakowie w celu udostępnienia unikatowej kolekcji