Autor: Kitagawa Utamaro (1753? – 1806)

Tytuł serii: Przewodnik po obyczajach współczesnych kobiet

Kraj powstania: Japonia

Czas:  Okres Edo (1603–1868); ok. 1801-1802

Technika: Drzeworyt barwny na papierze

Technika japońskiego drzeworytu polega na tym, że artysta przygotowuje projekt. Przekazuje go drzeworytnikowi z komentarzem ile kolorów i gdzie ma być użytych a drzeworytnik rzeźbi tyle bloków drewna ile kolorów zaprojektował artysta. Wszystkie wyrzeźbione bloki przekazywane są drukarzowi, który jako trzeci z mistrzów nakłada na jedną kartkę wszystkie kolory. W ten sposób obraz zyskuje pełną kompozycję i barwy.

Format: Prostokątny, w układzie pionowym

Wymiary: 39,7 cm x 27,0 cm

Sygnatura artysty: Utamaro hitsu

Stempel cenzora: kiwame

Pieczęć wydawcy: Mura [Murataya Jirobei]

Kolorystyka: Subtelne odcienie szarości, miejscami zielonkawej, uzupełnione jasnopomarańczowymi akcentami

Własność: Muzeum Narodowe w Krakowie, zakup z kolekcji Jadwigi i Józefa Mehofferów z 2006 roku

Kitagawa Utamaro był jednym z najwybitniejszych artystów Japonii okresu Edo. Tworzył w nurcie ukiyo-e, który nazywany jest „Obrazami Przepływającego Świata”. Japończycy akceptowali i niemal celebrowali przemijanie, cieszyli się każdą chwilą, pamiętali jak kruche jest ludzkie życie. Odradzanie się przyrody i cyklu życia dawało nadzieję, że nie wszystko przeminie. Ten kontekst jest kluczowy dla zrozumienia drzeworytów Utamaro.

Na drzeworycie widzimy głowę kobiety i fragment jej ramienia na gładkim, jasnym tle. Jest to zbliżenie, które pozwala na uwypuklenie detali twarzy oraz subtelności rysów bohaterki. Kobieta odchyla lekko głowę i nieznacznie zwraca twarz, spoglądając ponad swoim prawym ramieniem. 

Kompozycja składa się z trzech głównych części. Centralną część zajmuje twarz kobiety, jasna  i obrysowana delikatnym konturem, co nadaje jej wyrazistego, lecz subtelnego wyglądu. Jej twarz o owalnym kształcie wyznaczają podkreślają łukowate linie włosów i brwi. Brwi unoszą się nad oczami, które mają kształt wydłużonych migdałów, dodając jej twarzy wyrazu skupienia i spokoju. Profil nosa jest zaznaczony pojedynczą linią, podobnie jak rysunek zamkniętych ust, które są subtelnie zarysowane.  Szyja kobiety oraz fragment górnej części listwy kimona, tradycyjnego stroju Japonek są zaznaczone cienkimi konturami, ukazując delikatność postaci.

Górna część obrazu to potężny kok kobiety, składający się z gładko upiętych włosów w intensywnej czerni. Fryzura uformowana jest przy czole w lekko odstające, jakby usztywnione, gładkie pasma włosów. Wyraźnie widoczne są pojedyncze włosy. Do fryzury wpięte są ozdobne szpile i grzebienie, kontrastujące z ciemnym kolorem włosów.

Dolna część obrazu obejmuje fragment kimona kobiety. Kimono, które na obrazie nie jest w całości widoczne to tradycyjny japoński strój składający się z kilku warstw prostych, długich szat wiązanych w pasie ozdobnym pasem obi. Dekoracyjność takich pasów polega między innymi na wykorzystaniu cennych materiałów, często jedwabnych o rozmaitych motywach. Pasy obi przepasują kobiety w talii i wiązane są w dekoracyjny węzeł o bardzo wyrafinowanej formie.  Taka kokarda wiązana na plecach stanowi typowy, istotny element kobiecej sylwetki ubranej w tradycyjne japońskie kimono. W prawym dolnym rogu widoczny jest fragment wachlarza, który stanowi trójkątną formę zamykającą kompozycję.

Na prawo od głowy, w górnej części obrazu, znajdują się dwa napisy – komentarz składający się z pięciu znaków oraz tytuł serii umieszczony w podłużnym kartuszu, czyli prostokątnym obramowaniu przypominającym długi pionowy prostokąt, który pełni rolę dekoracyjnej ramy dla tekstu. Z lewej strony widoczna jest sygnatura artysty „Utamaro hitsu”, co oznacza „Utamaro stworzył pędzlem”. Poniżej sygnatury widnieje okrągły stempel cenzorski z napisem „kiwame”, co oznacza „zezwalam” – jest to oznaczenie przyznawane przez cenzora, potwierdzające zgodność dzieła z wymogami cenzury. Poniżej znajduje się jeszcze większy okrąg z umieszczonym wewnątrz znakami japońskimi. Jest to pieczęć wydawcy, który zamówił, sfinansował i dystrybuował drzeworyt.

Warto pamiętać, że na planszy drzeworytu ważne są oprócz głównego obrazu inne zamieszczone znaki i wszystko razem stanowi jedną wspólną kompozycję.

Opracowanie: Beata Romanowicz

Konsultacja: Adrian Wyka