Autor: Kitagawa Utamaro (1753? – 1806)

Tytuł albumu: W objęciach pięknej Komachi  (po japońsku: Komachi biki)

Kraj powstania: Japonia

Czas:  Okres Edo (1603–1868); 1802         

Technika: Drzeworyt barwny na papierze

Technika japońskiego drzeworytu polega na tym, że artysta przygotowuje projekt. Przekazuje go drzeworytnikowi z komentarzem ile kolorów i gdzie ma być użytych a drzeworytnik rzeźbi tyle bloków drewna ile kolorów zaprojektował artysta. Wszystkie wyrzeźbione bloki przekazywane są drukarzowi, który jako trzeci z mistrzów nakłada na jedną kartkę wszystkie kolory. W ten sposób obraz zyskuje pełną kompozycję i barwy.

Format: Prostokątny, w układzie poziomym

Wymiary: 25,2 cm x 37,4 cm

Sygnatura artysty: niesygnowany

Kolorystyka: naturalny, kremowy odcień papieru, czarne kontury, blade czerwienie, odcienie fioletu, zielenie z żółtymi akcentami

Własność: Muzeum Narodowe w Krakowie, dar Feliksa Jasieńskiego z 1920 roku

Numer inwentarza: MNK VI-4637

W okresie Edo, gdy królowała filozofia łapania radości z każdej bieżącej chwili obraz tworzony techniką drzeworytu był zapisem tamtego czasu, tamtej codzienności. Ten nurt w sztuce nazywano obrazami Przemijającego Świata – po japońsku: ukiyo-e. Drzeworyt był jak fotografia dokumentująca rozmaite tematy i wydarzenia bliskie ówczesnym Japończykom.

Wśród tej różnorodności szczególne miejsce zajmują tematy erotyczne. Nazywano je po japońsku:  shunga – obrazy wiosenne. Ta nazwa wywodzi się jeszcze z tradycji chińskiej. Pierwsze książki ukazujące nagie postaci trafiły do Japonii właśnie z Chin już w VIII wieku wraz z tekstami medycznymi.

W kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie znajdują się dwa drzeworyty erotyczne autorstwa Kitagawy Utamaro. Pokazujemy je na wystawie poświęconej temu artyście z dwóch powodów. Pierwszy to fakt, że Utamaro stworzył bardzo wiele grafik erotycznych. A drugi powód to wspaniała artystyczna jakość tych obrazów, czyli bardzo przemyślane kompozycje, intrygujące układy ciał, subtelne barwy. A to, co wydaje się najbardziej wartościowe dla odbiorcy to atmosfera tych intymnych spotkań kochanków. Utamaro był mistrzem, który umiał utrwalić tę intymność i wzajemne relacje między bohaterami.

Prezentowany drzeworyt należy do albumu erotycznego. Ta konkretna plansza pokazuje na gładkim tle dwoje ludzi, mężczyznę i kobietę w miłosnym uniesieniu. Oboje bohaterowie są ubrani w kimona, czyli tradycyjne japońskie szaty, które w tej scenie są bardzo skłębione i zmięte i odsłaniają fragmenty ciał, od bioder ku stopom. 

Para bohaterów tej sceny ukazana jest w pozycji poziomej, z głowami umieszczonymi po lewej. Przytulają się do siebie w intymnym momencie spotkania. Twarz kobiety widoczna nieco powyżej głowy kochanka. Obydwie twarze zaznaczone delikatnymi liniami, z brwiami uniesionymi nad wąskimi, nieco przymrużonymi oczyma; nosy proste ponad na wpół otwartymi ustami. Mężczyzna z czułością kieruje wzrok na kobietę.

Mężczyzna leży na plecach wsparty na swoim prawym łokciu. Kobieta opiera ciężar swojego torsu i prawej ręki na lewym ramieniu mężczyzny. Dłonią prawej ręki kobieta obejmuje przedramię swojej lewej, która swobodnie opada na tors kochanka. Kobieta kieruje wzrok na centralnie ukazany w tej scenie, ponadnaturalnej wielkości, pionowy penis podnieconego mężczyzny. Próbuje dopasować się do pełnego zbliżenia. W tym celu unosi nagą od biodra lewą nogę ponad ciałem kochanka. Stopę tej nogi mężczyzna podtrzymuje prawą dłonią ręki ugiętej w łokciu. Ruch uniesionej nogi/ biodra kobiety odsłania waginę. Genitalia kochanków stanowią granicę dla powierzchni zmiętych tkanin.

Nagie nogi, biodra oraz jasna karnacja twarzy i odsłoniętych rąk stanowią kolorystycznie przeciwwagę dla barwnych ubrań kochanków. Tkaniny są stonowane, w odcieniach bladego fioletu z żółtymi akcentami, w gamie jasnych czerwieni i zieleni, które są jednak ciemniejsze od karnacji ciał. Najciemniejszym akcentem są czernie włosów bohaterów, czyli wyrafinowane fryzury obojga kochanków. Włosy kobiety upięte są w wysoki kok, zdobią je wpięte długie szpile umieszczone ponad czołem. Fryzura mężczyzny to wygolenie włosów nad czołem i  czubku głowy. Pozostałe spięte są  w płaski kok z tyłu głowy. Jest to fryzura charakterystyczna dla mężczyzn w średnim wieku. Kompozycję kolorystyczną równoważy i niejako zamyka od prawej strony czerń czajniczka. Jest on umieszczony na obrazie powyżej stóp mężczyzny dotykających w linii poziomej prawego boku grafiki.

Ważną cechą japońskich drzeworytów jest współistnienie obrazu i tekstu. I w tym wypadku doświadczamy  opisania sceny dawnym pismem japońskim. Na gładkim tle, który otacza parę bohaterów znajduje się prawie czterdzieści kolumn pionowego pisma zapisanych cieniutką linią w nieregularnych odstępach. Jest ono nieczytelne dla współczesnych Japończyków ale dzięki specjalistom dowiadujemy się , że jest to zapis sytuacji i dialogu między kochankami. Kobieta narzeka, że mężczyzna zbyt długo droczy się z nią grą wstępną.

W komentarzach kuratorskich dowiadujemy się, że ten typ japońskich przedstawień, w których genitalia ukazane są w ponadnaturalnej wielkości zyskały w Europie nazwę „pornotopii”. Ale też warto zwrócić uwagę, że idea japońskich obrazów nie musi koncentrować się na punktach centralnych bądź powiększonych. Esencji przedstawienia szukamy często poza częścią wyeksponowaną, poza środkiem sceny. Warto zwrócić uwagę na dotyk sugerowany przytuleniem, czułość wzroku, delikatność uśmiechu obojga bohaterów.

Opracowanie: Beata Romanowicz                

Konsultacja: Adrian Wyka