Ottomania. Osmański Orient w sztuce renesansu

Dürer, Memling, Bellini, Tintoretto, Veronese. Dzieła tych wspaniałych i cieszących się popularnością wśród publiczności artystów można oglądać w Krakowie do 27 września 2015 r. za sprawą niezwykłej wystawy "Ottomania. Osmański Orient w sztuce renesansu". Przygotowało ją Muzeum Narodowe w Krakowie we współpracy Palais des Beaux-Arts (BOZAR) w Brukseli. Ekspozycja jest częścią dużego międzynarodowego projektu "Ottomans & Europeans: Reflecting on five centuries of cultural relations".

- Muzeum Narodowe w Krakowie coraz częściej oferuje swoim gościom możliwość zobaczenia dzieł największych artystów światowej klasy i sławy. Po obrazach impresjonistów Chagalla, Turnera, Warhola, a ostatnio choćby Velazqueza czy Moneta, tym razem zaprezentujemy dzieła twórców europejskiego renesansu, działających w XVI wieku – mówi Dyrektor MNK Zofia Gołubiew. – Nazwiska takich artystów jak Dürer, Memling, Tycjan czy Bellini z pewnością zainteresują naszych gości. Wartością wystawy jest jednak nie tylko prezentacja tych wspaniałych dzieł, lecz także problem, który porusza zarówno sama wystawa, jak i międzynarodowy projekt badawczy. To wpływ Imperium Osmańskiego na kulturę i sztukę europejską XVI wieku, zaprzeczający dotychczasowemu postrzeganiu stosunków polsko-tureckich wyłącznie przez pryzmat XVII-wiecznych wojen.

Na początku XIV wieku na Półwyspie Anatolijskim narodziło się nowe państwo, które w wyniku licznych zdobyczy terytorialnych urosło do roli wiodącej islamskiej potęgi, nazwanej od rządzącej nim dynastii – Imperium Osmańskim. Wkroczenie sułtana Mehmeda II do Konstantynopola w 1453 roku było momentem szczególnie ważnym. Wydarzenie to nie tylko przyniosło kres istnieniu Cesarstwa Bizantyjskiego, ale również wyznaczyło początek nowej ery w dziejach świata.

W tym samym czasie we Włoszech nastąpiło odrodzenie nauki i sztuki, a rodzącej się myśli humanistycznej towarzyszyło ponowne zainteresowanie antykiem. Okres ten, nazwany później w Europie renesansem, obfitujący w nowe dokonania naukowe i wielkie odkrycia geograficzne, był jednocześnie naznaczony długotrwałymi wojnami oraz strachem przed nieznanym wrogiem, którego wojska zajmowały coraz rozleglejsze tereny Europy Południowo-Wschodniej.

Tematem wystawy "Ottomania. Osmański Orient w sztuce renesansu" jest konfrontacja dwóch, przeżywających rozkwit światów: muzułmańskiego Wschodu i chrześcijańskiej Europy, widziana oczami mistrzów renesansu, w których ponadczasowych dziełach można znaleźć odbicie tego fascynującego spotkania dwóch odmiennych, ale przenikających się kultur.

Dzięki dziełom artystów takich jak Gentile Bellini, Hans Memling, Jacopo Tintoretto, Paolo Veronese czy Albrecht Dürer wystawa ukazuje, jak w okresie nacechowanym strachem przed wojną i obcymi najeźdźcami rodziła się fascynacja i zamiłowanie do sztuki i kultury przeciwnika – po obu stronach konfliktu. Ten ambiwalentny stosunek był szczególnie mocno zaakcentowany w sztuce Włoch, Świętego Cesarstwa Niemieckiego, Niderlandów, Polski i Węgier – będącej tematem wystawy.

"Ottomania" to słowo-klucz do zrozumienia fenomenu relacji między Europą a Turcją w XVI wieku. Dodanie do staropolskiej nazwy "Imperium Ottomańskie" greckiego słowa mania, mającego dziś zarówno pozytywne, jak i negatywne znaczenie, oddaje złożoność uczuć, jakie towarzyszyły konfrontacji Europejczyków z obcą, orientalną cywilizacją.

Graniczne dla wystawy są lata od momentu zajęcia Konstantynopola w roku 1453 do pierwszych lat wieku XVII: kończącego długoletni okres wojen pokoju zawartego przez Habsburgów z Osmanami w 1606 roku w Zsitvatorok oraz wybuchu w roku 1620 wojny polsko-tureckiej, kończącej z kolei długotrwały i owocny okres pokoju między oboma sąsiadującymi z sobą państwami.

Przygotowywane na świecie w ostatnich dziesięcioleciach wystawy ukazujące kontakty Wschodu i Zachodu skupiały się przede wszystkim na roli politycznych i artystycznych centrów takich jak Wenecja, Florencja czy Święte Cesarstwo Rzymskie. Europa Środkowa odgrywała w nich niewielką rolę, podczas gdy wymiana ze Wschodem na tych terenach była równie intensywna. Wystawy w Polsce z kolei wiązały się przede wszystkim z okresem wojen w XVII wieku zakończonych odsieczą wiedeńską pod dowództwem Jana III Sobieskiego w 1683 roku. Tymczasem to właśnie kulturalne kontakty Rzeczypospolitej w XVI wieku z sąsiadującą z nią Turcją osmańską ukształtowały jej unikatowy charakter i kulturę, nazwaną później sarmacką.

Wystawa "Ottomania" to niebywała okazja zobaczenia w Polsce ponad 150 dzieł pochodzących z najważniejszych muzealnych i prywatnych kolekcji na świecie, z których większość będzie prezentowana w naszym kraju po raz pierwszy. Nie bez przyczyny wystawa odbywa się właśnie w Krakowie – dawnej stolicy Królestwa Polskiego, odgrywającej istotną rolę zarówno w polityce mocarstw środkowo-europejskich wieku XVI, jak i w szeroko rozumianej wymianie kulturalnej na linii Wschód – Zachód.

Michał Dziewulski

Honorowy Patronat Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego oraz Ich Królewskich Mości Króla i Królowej Belgii.

Kurator: Michał Dziewulski
Współkuratorzy: Robert Born, Guido Messling
Koordynatorzy: Aleksandra Kłaput, Lidia Kozieł-Siudut, Beata Foremna
Aranżacja: Anna Wisz
Design: Karolina Grzywnowicz, Jakub Rudziński

Na wystawie zastosowano zapewniające bezpieczeństwo dziełom sztuki osuszacze kondensacyjne i nawilżacze wodne - urządzenia zapewniające odpowiednią stabilizację parametrów powietrza na wystawie. 
Urządzenia dofinansowano z Funduszu Prewencyjnego PZU SA i PZU Życie SA.