Wisła królowa polskich rzek

Blisko Polskich Granic w Maley Polszcze iest Gora skalista y wysoka od Tatrow korzeń swoy prowadząca […] Z ktorey rzeka Wisła początek swoy bierze, y nurt swoy srzodkiem Korony Polskiey ku północy do samego Miasta Gdańska prowadzi, y tam wodę swą słodką w słoną Bałtyckiego Morza miesza. Rzeka zaprawdę inszych rzek w Koronie Polskiey Głową nazwana. Te słowa o Wiśle oraz drzeworyt z widokiem Baraniej Góry, skąd rzeka bierze swój początek, rozpoczynają wystawę poświęconą królowej polskich rzek i jej przedstawieniom na kartach starych ksiąg, map i planów. Charakterystyka Wisły i rycina zamieszczone zostały w „Antipastach Małżeńskich” edycji dzieła Hieronima Morsztyna z 1703 r., zbiorze trzech historii miłosnych, po raz pierwszy wydanym w 1650 roku.

Na wystawie prezentowanych jest 39 ksiąg oraz 34 mapy, plany i atlasy, od połowy XVI wieku po drugą połowę wieku XIX. W dziełach geograficznych, historycznych, prawniczych, ekonomicznych ale również literackich i publicystycznych odnajdujemy fragmenty tekstu, rozdziały, ustępy i wiersze dotyczące Wisły. Towarzyszą im odwzorowania biegu Wisły na planach i mapach, a także widoki rzeki, krajobrazy nadwiślańskie oraz panoramy i plany miast położonych nad brzegiem Wisły. Przedstawienia wykonane zostały w technice drzeworytu, miedziorytu, litografii i rysunku.

Wśród pokazanych dzieł „Flis” poemat Sebastiana Klonowica w edycji z 1643 roku odkrywa tajemnice spławu towarów Wisłą, ukazując trudną pracę flisaków oraz piękno niekiedy groźnej rzeki. Apostrofą do Wisły - Płyńże ma miło Wisło do portu morskiego, A ratuy wżdy czym możesz, Krolestwa Polskiego - Mikołaj Rej rozpoczął jeden ze swoich wierszy w „Zwierzyńcu” z 1574 r. A Jan Kochanowski poświęcił fraszkę mostowi wybudowanemu na Wiśle w Warszawie w 1573 roku. Poetycki opis Wisły od jej źródeł do ujścia, zamieszczony w dziele z 1582 r., stworzył także Konrad Celtis humanista niemiecki.

Widoki Krakowa, Warszawy, Torunia, Gdańska, ukazujące Wisłę, odnoszą się do różnych wydarzeń z historii Polski, od czasów króla Zygmunta Augusta, przez okres potopu szwedzkiego z lat 1655-1660, po wojny o sukcesję polską 1 połowy XVIII wieku. Spektakularne wieloarkuszowe plany Warszawy z 1822 i 1838 roku przedstawiają odwzorowania Wisły powstałe w XIX wieku, w którym w wyniku rozbiorów Polski rzeka znalazła się na terenie trzech różnych organizmów państwowych.

Od średniowiecza do końca XVIII wieku Wisła stała się najważniejszą arterią komunikacyjną Polski, jej kręgosłupem spajającym rozległe tereny pod względem gospodarczym i społecznym. Sytuację tę zmieniły rozbiory Polski z lat 1772, 1793, 1795, wprowadzając ziemie Rzeczypospolitej pod władzę Prus, Rosji i Austrii, trzech państw o różnych priorytetach politycznych i ekonomicznych. Mimo to Wisła jako droga komunikacyjna wraz ze swoimi dopływami tworząca jeden system wodny nierozerwalnie związany z ziemiami polskimi nadal odgrywała znaczącą rolę w dziejach narodu polskiego – rolę gospodarczą, społeczną i kulturotwórczą.

Iwona Długopolska