#dziedzictwo

Wystawa #dziedzictwo w MNK jest głosem w toczącej się debacie na temat polskiego dziedzictwa. W przededniu stulecia odzyskania niepodległości debata ta zyskuje nową dynamikę, skłaniając do postawienia pytania o nas samych, o to, jak definiujemy naszą historię, dorobek cywilizacyjny, specyfikę kultury narodowej i jej związki z otaczającym nas światem.

Tytuł wystawy podkreśla konieczność aktualizacji wydarzeń historycznych przez odwołanie do znaku hasztag stosowanego w przestrzeni internetowej. Za jego pomocą oznacza się treści istotne, ale i komentowane dowolnie przez użytkowników sieci, co odnosi się do idei otwartej dyskusji na temat tego, co jest naszym dziedzictwem. W tym kontekście należy też postrzegać Muzeum Narodowe w Krakowie – jako instytucję, która przez całą swoją skomplikowaną historię tworzyła i tworzy materialny zapis naszego dziedzictwa. Stąd też na wystawie znalazły się wyłącznie obiekty z kolekcji krakowskiego Muzeum, które to zbiory w szczególny sposób definiują polską kulturę. Hasztag to tylko współczesne oznaczenie dyskusji, która rozpoczęła się w chwili powołania Muzeum uchwałą Rady Miasta Krakowa 7 października 1879 roku.

Wystawa nie jest reprezentatywnym wyborem dzieł z muzealnej kolekcji, ale jej interpretacją. Podkreślanie kulturowej ciągłości i odnajdywanie stałych elementów narodowej tożsamości w znanych i nieznanych dziełach z różnych epok, nawet w okresach braku politycznej suwerenności, to najważniejsza teza wystawy. Jej konstrukcja oparta została na czterech kategoriach zaczerpniętych z antropologicznych i historycznych studiów nad kulturami narodowymi. Są to "geografia", "język", "obywatele" i "obyczaj", przy czym pierwsza odnosi się do terytoriów, z którymi dana kultura się wiąże i traktuje jako własne, druga podkreśla rolę języka w definiowaniu odrębności narodowych, trzecia opisuje tych, którzy z daną kulturą się utożsamiają, a czwarta uzmysławia, że z perspektywy historycznej narody definiować można przez odniesienie do ich źródeł kulturowych, a nie kategorii etnicznych.

Pierwsza kategoria odnosi się do znaczenia geograficznej lokalizacji, w której rozwija się kultura – i to zarówno z uwagi na warunki naturalne, jak i relacje centrum–peryferia czy kontekst geopolityczny. Dla polskiej tożsamości kwestie geograficzne mają zasadnicze znaczenie, przede wszystkim ze względu na zmieniające się granice polityczne kraju, a także liczną emigrację rozsianą po całym świecie, co powoduje, że Polska może być, jak chciał Alfred Jarry, "nigdzie", a z drugiej strony niejako wszędzie: ślady polskich obecności odnaleźć można na wszystkich kontynentach. Stąd na wystawie znalazły się historyczne mapy pokazujące Rzeczpospolitą w okresie jej największego rozkwitu, ale i opis pielgrzymki Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła do Jerozolimy z 1601 roku, mapa Australii z najwyższym szczytem nazwanym przez jego odkrywcę Pawła Edmunda Strzeleckiego Górą Kościuszki czy regulamin kolonii polskiej w Adampolu w pobliżu Stambułu, założonej dla polskich emigrantów po powstaniu listopadowym. Ta część wystawy podkreśla, że Polacy nigdy nie ograniczali swojej działalności do terenów uważanych za etnicznie polskie, co więcej, gdyby chcieć zakreślić mapę obejmującą miejsca, w których w różnym stopniu obecna była kultura polska, musielibyśmy wskazać cały świat.

W historii kultury polskiej słowu pisanemu nadawano od dawna najwyższą rangę, ceniąc je wyżej niż inne dziedziny sztuk. Część wystawy poświęconą językowi otwiera alfabet polski, pokazany za pośrednictwem ilustracji Jana Marcina Szancera do książki Wandy Chotomskiej Abecadło krakowskie (1962), znalazły się tu też egzemplarze najbardziej znanych dzieł z historii literatury polskiej od wydania Odprawy posłów greckich Jana Kochanowskiego z 1585 roku po XIX- i XX-wieczną poezję oraz prozę. Ale nie tylko język polski włączono do narodowej kolekcji. Odnaleźć tu można język łaciński, widniejący na denarze z czasów Bolesława Chrobrego, którego określono mianem "Princes Poloniae", a także zabytki innych języków, którymi posługiwano się na terenach historycznej Rzeczypospolitej, w tym litewskiego, starocerkiewnosłowiańskiego i hebrajskiego, a także esperanto.

W ramach polskiego dziedzictwa mieszczą się zatem zarówno zabytki języka polskiego stanowiące fundament polskiej tożsamości, jak i dokumenty potwierdzające wieloetniczność Rzeczypospolitej, a także dowody poszukiwania nowego, wspólnego dla wszystkich nacji języka.

W kategorii "obywatele" mieszczą się wizerunki tych, których z perspektywy kolejnych twórców kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie można uznać za natione Polonus, od anonimowych mieszczan z Warszawy, małopolskich i wielkopolskich chłopów przez robotników z Łodzi, tatrzańskich i huculskich górali, żydowskich rabinów, ormiańskich kolekcjonerów, romskich muzyków po królów, królowe i innych. W ten sposób kolekcja może być postrzegana jako najbardziej egalitarny w założeniu obraz tych wszystkich, którzy uznawali się za polskich obywateli, dowodząc, jak otwarta była to kategoria i jak atrakcyjne okazywało się dla nich polskie dziedzictwo.

Czwarta kategoria odnosi się do tego, co można utożsamić z polskim obyczajem. Ten fragment pokazuje najbardziej zwyczajne elementy polskiego dziedzictwa, od religijności po wyposażenia mieszkań, rytuały towarzyskie, nakrycie stołu, opakowania, stroje, rozrywki, banknoty etc., stanowiące o tym, co Zbigniew Herbert nazwał potęgą smaku. Obyczaj polski często się wiązał także z walką zbrojną i etosem wolnościowym, w imię hasła "O wolność naszą i waszą". Muzeum posiada także najwybitniejsze osiągnięcia kultury polskiej cenione w świecie, jak egzemplarz dzieła Kopernika O obrotach ciał niebieskich, mapy księżyca Jana Heweliusza dedykowane Janowi III Sobieskiemu, zapis nutowy autorstwa Fryderyka Chopina czy zegarki wykonane przez Józefa Patka z wizerunkami polskich bohaterów. W tej kategorii mieści się także pejzaż Rafała Malczewskiego pokazujący budowę COP-u oraz traktat Andrzeja Frycza Modrzewskiego De Republica emendanda, przypominające o modernizacyjnych osiągnięciach państwa polskiego i polskiej refleksji na tematy ustrojowe.

Krakowska wystawa to "skarbnica pamięci", do której wraca się po to, aby inspirowała czasy nam współczesne, a przede wszystkim pozwalała się zastanowić, jakiego dziedzictwa jesteśmy spadkobiercami i w jaki sposób potrafimy dopisać kolejny rozdział w jego historii.

Wystawa zrealizowana w ramach Programu Wieloletniego Niepodległa.

Kurator wystawy: dr hab. Andrzej Szczerski
Koordynator wystawy: Anna Sobesto
Aranżacja: Piotr Hojda, Grzegorz Matusik, Piotr Michura – Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie