Idź do treści strony
Dostępny dla niepełnosprawnych wzrokowo Przewijak Kawiarnia Dostępny dla niepełnosprawnych słuchowo facebook flickr googleplus instagram pinterest searchsearch twitterwifi Zakaz fotografowania youtube wheelchair Listgridheart LOGO kir Calendar Calendar Calendar Logo

Wojenne losy Poliptyku z Lusiny

Poliptyk z Lusiny, fragment szklanej kliszy ze sceną Modlitwy Chrystusa w Ogrojcu. Autor nieznany, między 1870-1950. Muzeum Narodowe w Krakowie, domena publiczna.

Wojenne losy Poliptyku z Lusiny

„Analiza materiałów źródłowych dokumentujących wojenne losy polityku z Lusiny ujawniła wiele nieopublikowanych do tej pory informacji. W trakcie kwerendy zostały sprawdzone polsko-, angielsko- i niemieckojęzyczne materiały historyczne z okresu II wojny światowej i lat po niej następujących, w tym archiwalia przechowywane w Muzeum Narodowym w Krakowie i Muzeum Narodowym w Warszawie. Zostały zbadane amerykańskie archiwa wojskowe, czasopisma wojenne i powojenne, katalogi z wystaw oraz literatura opisująca grabieżczą politykę hitlerowskich Niemiec prowadzoną na terenie Krakowa przez Biuro Mühlmanna.

Na postawie zachowanych z okresu okupacji hitlerowskich spisów dzieł sztuki i protokołów odbiorczych sporządzonych przez Biuro Mühlmanna oraz katalogów i publikacji towarzyszących dwóm wystawom zorganizowanym przez Institut für Deutsche Ostarbeit (skrót: IDO, pol. Instytut Niemieckich Prac na Wschodzie) w 1941 i 1942 r., w których prezentowano retabulum z Lusiny, można potwierdzić, że korpus i skrzydła wewnętrzne z reliefami odsłony świątecznej zostały zabezpieczone w 1939 r. i opisane w katalogu Sichergestellte Kunswerke im Generalgouvernement pod numerem 247. Protokół zdawczy sporządzony 1 marca 1940 r. potwierdza ich konfiskatę przez Biuro Mühlmanna, działające pod kierownictwem prof. dr Kajetana Mühlmanna - austriackiego historyka sztuki, które zajmowało się grabieżą i wywozem zabytków z terenów Polski, Europy Wschodniej, a później także Holandii.

W lipcu 1941 r. retabulum zostało zaprezentowane na wystawie poświęconej sztuce Wita Stwosza zorganizowanej w Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego, ówczesnej siedzibie Institut für Deutsche Ostarbeit w Krakowie. Ewald Behrens, historyk sztuki opisujący ołtarz, przedstawił głównie szafę środkową i skrzydła z reliefami odsłony świątecznej. Na temat cyklu pasyjnego zdobiącego odwrocia wypowiedział się jedynie jednym zdaniem. Można zatem domniemywać, co potwierdzają pozostałe źródła niemieckie dokumentujące poliptyk z Lusiny, że funkcjonował on wówczas jako tryptyk składający się z korpusu i jednej pary skrzydeł. 

W okresie pomiędzy lipcem 1941 r. a czerwcem 1942 r. tryptyk został poddany pracom konserwatorskim. Nadzorował je Eduard Kneisel – Austriak, główny konserwator z ramienia Biura Mühlmanna w Krakowie.

W czerwcu 1942 r. w Institut für Deutsche Ostarbeit w Krakowie (Collegium Maius UJ)  wystawiono w ramach wystawy „Altdeutsche Kunst aus Krakau und dem Karpathenland” już nie cały tryptyk (jak w 1941 r.), a jedynie dwie kwatery z prawego skrzydła ze scenami Zaśnięcia Marii i Legendy o Teofilu z Adany.

 

Z uwagi na fakt, że konkretny czas oraz okoliczności demontażu i wywiezienia elementów poliptyku z Krakowa nie są znane, starano się podczas kwerendy zrekonstruować dzieje obiektu po 1942. Badanie archiwów i działów Kwerend Muzeum Narodowego w Krakowie i Muzeum Narodowego w Warszawie, do którego trafiły zrewindykowane po wojnie fragmenty polipty dostarczyły nieznanych dotąd informacji. Wbrew wcześniejszym przekonaniom retabulum zostało częściowo rozłożone, najprawdopodobniej przed grabieżą. Jego najcenniejsze (według okupanta) fragmenty – płaskorzeźba z korpusu przedstawiająca Świętą Rodzinę oraz kwatery cyklu maryjnego - Zwiastowanie, Boże Narodzenie, Śmierci Marii i Legenda św. Teofila z Adany zostały zrabowane i wywiezione z Krakowa lub z Polski. Jest niezwykle interesujące, że jedna para skrzydeł poliptyku, która była zdeponowana w składnicy muzealnej na Wawelu i przekazana z powrotem do Muzeum Narodowego w Krakowie w czerwcu 1945 r. została opisana w protokole zdawczo-odbiorczym jako [skrzydła] „(…) jednakże bez rzeźb”. Można by zatem przypuszczać, że wzmiankowane są skrzydła wewnętrze, choć nie wynika to jednoznacznie z tekstu.

Zdigitalizowane powojenne archiwa wojsk amerykańskich The National Archives and Records Administration (skrót: NARA), w których są zgromadzone, m.in. dokumentacje rewindykacyjne zagrabionych dzieł sztuki składowanych w amerykańskiej strefie w Niemczech i Austrii obejmującej południowo-wschodnie kraje związkowe Niemiec: Bawarię, Hesję, Badenię-Wirtembergię i Bremę oraz Austrię, zawierają kilka wzmianek o obiekcie. Szczególnie istotne są materiały z Ardelia Hall Collection, które zawierają kilka wzmianek o grabieży i poszukiwaniach poliptyku nazywanego zwykle tryptykiem lub ołtarzem z Lusiny. Na ich podstawie wiadomo, że Ambasada Polska kontaktowała się z Monuments, Fine Arts and Archives Program (skrót: MFA&A) w kwestii zaginionych fragmentów poliptyku z Lusiny jeszcze w sierpniu 1947 r. Odpowiedź z Wiesbaden Central Collecting Point, czyli jednego z czterech centralnych punktów zbiorczych w powojennych Niemczech, gdzie katalogowano i przechowywano zrabowane przez nazistów dzieła sztuki, stwierdza w październiku 1947 r. brak obecności jakiejkolwiek