Metale

Poddział Metale gromadzi zabytki wykonane z metali i ich stopów, połączonych niekiedy z innymi materiałami. Jest to z pewnością jeden z większych zbiorów tego rodzaju w Polsce, choć o nierównym poziomie artystycznym. Aktualnie zbiór liczy ponad 4300 obiektów, a znajdują się w nim przedmioty pochodzące zarówno z wykopalisk archeologicznych, jak i wykonane niemalże współcześnie, w przeważającej części z Polski oraz Europy; nieliczną grupę stanowią dzieła powstałe na Bliskim Wschodzie i w innych częściach świata. Jego znaczącą część stanowią dzieła konwisarskie, tj. przedmioty wykonane z cyny - naczynia stołowe i cechowe, paramenty liturgiczne i inne. Kolejną interesującą grupą zabytków są dzieła ludwisarskie, czyli zabytki odlewane z miedzi, mosiądzu i brązu; w większości są to dzwony kościelne, moździerze kuchenne i apteczne. Następnymi, godnymi wzmianki zespołami są zabytki z zakresu kotlarstwa (naczynia kute z miedzi), jak i ślusarstwa i kowalstwa, m.in. żelazne okucia i zamki drzwiowe, antaby, kłódki, skrzynie skarbcowe z wieloryglowymi zamkami. Warto wspomnieć ponadto unikatowy zbiór przedmiotów wykonanych przez uczestników kursów kucia metali na zimno, prowadzonych pod kierunkiem artystycznym Kazimierza Młodzianowskiego w warsztatach Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie. Ponadto zbiór obejmuje także szereg drobnych przedmiotów, m. in. naczynia, narzędzia, kałamarze, statuetki, ramki itp.

Materiały Organiczne

Poddział Materiały Organiczne liczy ponad 2200 zabytków. Jak wskazuje nazwa poddziału, gromadzone są w nim przedmioty wykonane z materiałów pochodzenia organicznego, tj. kości, skóry, rogu, szylkretu, różnych rodzajów drewna, roślin, wosku itp. Obejmuje on różnorodne przedmioty reprezentujące dawną kulturę materialną życia codziennego - różnego rodzaju bibeloty, dewocjonalia, galanterię, elementy i akcesoria strojów - tabakierki, laski, fajki, torebki, portfele. Z cenniejszych zespołów należy wyróżnić zbiór drobnej plastyki, rzeźbionej w kości, w tym sygnowany przez W. Krügera portret Augusta II. (po 1720), oraz sygnowany przez A. Meugniota portret Woltera (1827), a także grupę figur Chrystusa z nowożytnych krucyfiksów. Kolejną interesującą grupą eksponatów stanowi zbiór skórzanych opraw na akta z XVI-XVIII wieku i opraw książkowych, pośród których warto wyróżnić te wykonane przez uczestników kursu introligatorskiego, prowadzonego pod kierunkiem Bonawentury Lenarta w warsztatach Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie. Godnym uwagi jest zbiór form cukierniczych, wśród których wyróżnić należy rzeźbione i sygnowane formy piernikowe z wizerunkami królowej Cecylii Renaty i Władysława IV (1640). Wspomnieć należy też niezbyt liczny, ale unikatowy zbiór ceroplastyki, tj. dzieł wykonanych z wosku, m. in. tzw. szopkę tyniecką, figurki jasełkowe oraz portrety różnych osobistości z końca XVIII i pocz. XIX wieku. 

Pomoce Naukowe

Poddział Pomoce Naukowe, liczący obecnie blisko 8 tys. zabytków, niemal w całości pochodzi ze spuścizny zlikwidowanego w 1950 roku Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie. Zbiór ten najpełniej odzwierciedla dydaktyczne założenia kolekcji tego Muzeum, w którym oprócz gotowych wyrobów gromadzono także próbki różnych materiałów stosowanych do ich wykonania, ilustrując poszczególne fazy ich obróbki. Tak zatem w poddziale tym przechowywany jest zbiór próbek gliny i szkliw ceramicznych (w tym także modele przedstawiające poszczególne fazy wykonywania talerza), szkieł, skór, minerałów, papierów i in. tworzyw. Ponadto znajduje się tu zbiór naturalnych rogów i kości zwierzęcych oraz włókien roślinnych. Interesującą grupę stanowią szklane modele kamieni jubilerskich i ich szlifów - warto dodać, że zawiera ona również kopie najsłynniejszych kamieni klejnotowych. Należy wspomnieć także zespół gipsowych kopii przedmiotów antycznych, średniowiecznych, kamei i intaglio, medali itp. Wyszczególnione wyżej zespoły przedmiotów niejednokrotnie służą pomocą w dokładnym rozpoznawaniu materiałów, z których wykonane są inne zabytki i obiekty muzealne.

Varia
Zbiór Varia aktualnie liczy ponad 5 tys.zabytków. Jest to zbiór całkowicie unikatowy, którego podstawę tworzą atestowane pamiątki po wybitnych Polakach (głównie przedmioty osobiste) oraz zabytki upamiętniające ważne wydarzenia historyczne, a także uroczyste obchody ich rocznic. Większe grupy tworzą pamiątki po Adamie Mickiewiczu, Oldze Boznańskiej, Henryku Siemiradzkim, Tadeuszu Kościuszce oraz ostatnio włączone do zbioru pamiątki po Józefie Czapskim.
Istotną grupę tworzą pamiątki powstań narodowych, również tzw. “biżuteria żałobna”, wykonywana po upadku powstania styczniowego. Warto także wyróżnić interesujący zespół masoników, pochodzący głównie z kolekcji Emeryka Hutten-Czapskiego - odznaki lóż masońskich oraz godności ich członków, części strojów obrzędowych, np. fartuszki i szarfy z klejnotami.
Poza wskazanymi zespołami pamiątek, w zbiorze znalazły się także tzw. “curiositety” oraz przedmioty, których przynależność do innych działów była problematyczna, ze względu na materiał użyty do ich wykonania.

Opracowanie: Monika Paś

Kurator kolekcji metali, materiałów organicznych, tworzy sztucznych, pomocy naukowych, variów - Monika Paś, mpas@mnk.pl