Liczba i różnorodność eksponatów, w tym liczne przykłady wyjątkowo cennych i rzadkich zabytków stawiają zbiór Działu Rzemiosła Artystycznego, Kultury Materialnej i Militariów Muzeum Narodowego w Krakowie w pierwszym rzędzie najbardziej znaczących kolekcji rzemiosła artystycznego w Polsce. Zgromadzone obiekty pochodzą ze wszystkich epok historycznych - od starożytności po czasy współczesne. Znajdują się tu zarówno zabytki z terenów Polski w jej zmieniających się historycznych granicach, przykłady sztuki europejskiej jak również przedmioty z Bliskiego i Środkowego Wschodu. Wśród zabytków obcych wiele związanych jest z polską historią. Kolekcja rzemiosła artystycznego w Muzeum Narodowym w Krakowie kształtowana była głównie w oparciu o dary ofiarowywane przez znanych kolekcjonerów oraz skromnych zbieraczy. Całość znakomicie ilustruje zasadniczą linię rozwojową rodzimej kultury materialnej. Ogromny zbiór został podzielony na kilka kolekcji z odpowiednimi poddziałami. Są to:

• kolekcja złotnictwa, gemmogliptyki, mebli, szkła, w tym malarstwa na szkle, zegarów, instrumentów precyzyjnych i pomiarowych,
• kolekcja tkanin i ubiorów,
• kolekcja ceramiki,
• kolekcja metali, zabytków wykonanych z materiałów organicznych, tworzyw sztucznych pomocy naukowych oraz variów
• kolekcja militariów.

Zbiory złotnictwa, gemmogliptyki, mebli, szkła, w tym malarstwa na szkle, zegarów, instrumentów precyzyjnych i pomiarowych należą do najważniejszych w Polsce. Ekspozycja zabytków złotnictwa to wybór niezwykle zróżnicowany, złożony z zespołów sreber korpusowych (religijnych i świeckich, w tym judaików), sztućców, przedmiotów zdobionych emalią, biżuterii i akcesoriów ubioru. W skład liczącego 3300 eksponatów zbioru gemmogliptyki wchodzą pieczęcie cylindryczne, skarabeusze, gemmy magiczne oraz greckie i rzymskie intaglia i kamee. Prezentowane unikatowe zespoły różnego rodzaju mebli polskich i obcych pochodzą z okresu od XV do końca XX wieku. Warta szczególnej uwagi jest kolekcja małych form meblarskich powstałych w wiekach XVII i XVIII. Zbiory szkła obejmują zabytki od czasów Cesarstwa Rzymskiego po współczesne realizacje artystyczne z początków XXI wieku. Wśród nich wyjątkową pozycję w zajmują: pochodzący z okresu od XIII do XV wieku korpus witraży - depozyt z kościoła oo. Dominikanów pw. św. Trójcy w Krakowie oraz zespół polskich szkieł barokowych z XVIII wieku. W posiadaniu Działu znajdują się wszystkie typy zegarów mechanicznych m.in. różne rodzaje zegarów stołowych, ściennych, kominkowych i szafkowych, wykonane w czasie od XVII do połowy XX wieku. To najbogatsza i najbardziej reprezentatywna kolekcja w Polsce.

Kolekcja tkanin i ubiorów liczy 25 tysięcy obiektów. Na ekspozycję składają się stroje i akcesoria mody, paramenty liturgiczne, tkaniny odzieżowe i obiciowe oraz tkaniny służące dekoracji wnętrz. Prezentowane ubiory świeckie wraz z akcesoriami ilustrują przemiany w modzie od XVIII wieku po czasy współczesne. Chlubą kolekcji są rzadkie ubiory kontuszowe wraz z pasami, datowane na czasy od XVII do XIX wieku. Ważną część zbiorów stanowi bogata kolekcja tkanin i ubiorów żydowskich. W grupie tkanin odzieżowych i obiciowych najliczniej reprezentowane są jedwabne tkaniny włoskie, francuskie, perskie i tureckie oraz aksamity florenckie z XV i XVII wieku. Wśród tkanin dekoracyjnych na szczególną uwagę zasługuje duży zbiór kobierców: perskich, tureckich, turkmeńskich, kaukaskich i polskich.

Kolekcja ceramiki to ponad 11.000 zabytków, poczynając od romańskich płytek posadzkowych i naczyń średniowiecznych, po prace autorstwa krakowskich artystów-ceramików wykonane na początku XXI wieku. Zbiór gromadzi ceramikę europejską z wielu ośrodków artystycznych, wykonaną z różnych materiałów ceramicznych, z porcelaną i fajansem na czele. Są to zarówno wyroby pochodzące z manufaktur i fabryk, jak i unikatowe realizacje autorskie. W kolekcji znajduje się także duży zespół kafli piecowych oraz wyroby dawnego garncarstwa ludowego.

Unikatowa w polskim muzealnictwie jest kolekcja metali, variów, zabytków wykonanych z materiałów organicznych, tworzyw sztucznych oraz zestaw pomocy naukowych. Zbiór metali gromadzi zabytki wykonane z metali nieszlachetnych i ich stopów, połączonych niekiedy z innymi materiałami. Varia to aktualnie ponad 5000 zabytków. Podstawę zbioru tworzą pamiątki po wybitnych Polakach (głównie przedmioty osobiste) oraz zabytki upamiętniające ważne wydarzenia historyczne takie jak powstania narodowe, a także uroczyste obchody rocznicowe. Zespół zabytków wykonanych z materiałów organicznych obejmuje przedmioty zrobione z kości, skóry, rogu, szylkretu, różnych rodzajów drewna, roślin i wosku. Zbiór pomocy naukowych, liczący obecnie blisko 8000 zabytków niemal w całości pochodzi ze spuścizny zlikwidowanego w 1950 roku Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie. Zbiór ten najpełniej odzwierciedla dydaktyczne założenia kolekcji tej placówki, w którym oprócz gotowych wyrobów gromadzono także próbki różnych materiałów stosowanych do ich wykonania, dokumentując poszczególne fazy ich obróbki.

Wyjątkowe miejsce wśród kolekcji Działu zajmują militaria. Zbiór obejmuje różne dziedziny bronioznawstwa i liczący obecnie 11 tysięcy eksponatów. Najcenniejszy zespół zabytków stanowi broń używana od połowy XVI do końca XIX stulecia. Znajdują się tu przykłady bogato zdobionych egzemplarzy zbroi, broni białej i palnej jak również zwykła broń użytkowa. Cenną część tego zbioru stanowią zbroje husarskie z drugiej połowy XVII stulecia. Muzeum posiada sporą kolekcję szabli, poczynając od najstarszych, węgiersko-polskich, aż do typowo polskie. Inne przykłady broni białej to szpady z Włoch, Niemiec, Francji i Polski. Broń palna reprezentowana jest przez najstarsze przykłady szesnastowiecznego rusznikarstwa europejskiego, po cenne dzieła niemieckich, francuskich i polskich rusznikarzy pracujących w wiekach następnych. Broń myśliwska to ciekawe okazy tasaków, kordelasów, herbowych bandolierów, ładownic, a przede wszystkim strzelb cieszynek, interesujących ze względu na ciekawą konstrukcję i piękne zdobienia. Ważną część kolekcji stanowią mundury. Wśród nich te pochodzące z czasów walk o niepodległość Polski - od insurekcji kościuszkowskiej, poprzez powstanie listopadowe i styczniowe aż po rok 1918. Zbiór falerystyki obejmuje najważniejsze polskie odznaczenia w ich rozwoju historycznym, a także olbrzymią liczbę odznaczeń dwudziestowiecznych o charakterze wojskowym, cywilnym i pamiątkowym.

Na szczególną uwagę zasługuje - jeden z najlepszych na świecie - zbiór broni tureckiej i perskiej, obejmujący wszelkiego rodzaju zbroje lustrzane, kolczugi, rogate szyszaki, szable o głowniach damasceńskich, noże i tarcze.

Kierownik: Alicja Kilijańska
akilijanska@mnk.pl