Romantyzm wyraził się w każdej niemal dziedzinie ludzkiej działalności, zwłaszcza jednak w literaturze, muzyce i sztukach plastycznych, a także w polityce, modzie oraz obyczajowości.

Na potrzeby ekspozycji przyjęte zostało rozumienie romantyzmu jako zjawiska artystycznego obejmującego lata od schyłku XVIII w. do połowy XIX stulecia - całą formację kulturową, do której należała generacja artystów działających przede wszystkim w pierwszej połowie XIX stulecia. Podobnie jak w przypadku malarstwa europejskiego, w dziedzinie rodzimego malarstwa romantyzm charakteryzowała różnorodność postaw i poszukiwań twórczych, co zaowocowało rozmaitością tematyczną i stylistyczną dzieł. Romantyzm, jako okres w dziejach kultury nie posiada jednorodnego odbicia stylistycznego w sztuce. Dlatego należy raczej mówić o postawie romantycznej, o malarstwie okresu romantyzmu, niż o malarstwie romantycznym rozumianym jako jednorodny stylistycznie i wyodrębniony czasowo nurt w sztuce XIX wieku. Mimo trudności w jednoznacznej klasyfikacji (której do dziś brakuje, a kolejne wystawy i publikacje są świadectwem raczej pogłębiającego się zagubienia, niż odnajdywania metod klasyfikacji romantyzmu), ze względu na swe znaczenie dla całej polskiej sztuki XIX wieku, a nawet XX wieku, należy się romantyzmowi szczególne miejsce w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach.

Zjawiska zapowiadające romantyzm na ziemiach polskich pojawiły się tuż po utracie niepodległości w 1795 roku, jednak właściwy jego rozwój przypadł na lata 1822 (wydanie pierwszego tomu Poezji Adama Mickiewicza) - 1863 (upadek powstania styczniowego). 

Romantyzm polski związany był w olbrzymim stopniu z dramatycznymi wydarzeniami historycznymi: upadkiem państwa oraz kolejnymi, nieudanymi próbami odzyskania niepodległości (insurekcja kościuszkowska, wojny napoleońskie, powstanie listopadowe, Wiosna Ludów, powstanie styczniowe). Pomimo wewnętrznego zróżnicowania w obrębie twórczości poszczególnych artystów, najistotniejszą cechą polskiego romantyzmu był jego patriotyczno-niepodległościowy charakter, w ramach którego toczyła się dyskusja na temat oblicza sztuki narodowej. Dzięki temu epoka ta odcisnęła szczególne piętno na polskiej kulturze, wydając znakomite dzieła literackie, muzyczne i plastyczne, a także kształtując postawy światopoglądowe i moralne.

W ostatnich latach nastąpiło w polskiej historii sztuki gruntowne przewartościowanie stosunku do sztuki doby romantyzmu, polegające przede wszystkim na odstąpieniu od przekonania, iż jedynym godnym uwagi przedstawicielem romantyzmu w rodzimym malarstwie był Piotr Michałowski. Nasycenie romantyczną treścią odnajdujemy bowiem zarówno w ilustrujących epopeję napoleońską obrazach Januarego Suchodolskiego, w dziełach polskiego nazareńczyka Wojciecha Kornelego Stattlera, doskonałych warsztatowo oraz pogłębionych psychologicznie portretach Henryka Rodakowskiego i Józefa Simmlera, w wizyjnych portretach związanego z Wielką Emigracją Leona Kaplińskiego oraz kompozycjach Artura Grottgera pełnych patetyzmu i narodowych alegorii. Ze względu na układ sal, powierzchnię ekspozycyjną oraz specyfikę kolekcji polskiego malarstwa XIX wieku w zbiorach Sukiennic w tej części ekspozycji znalazły się jedynie wybrane dzieła, uznane za charakterystyczne dla zjawiska romantyzmu w polskim malarstwie, stanowiące interesujące - typowe lub niezwykłe - rozwiązanie pod względem ikonograficznym, treściowym lub stylistycznym.

Epokę romantyzmu w malarstwie polskim zapowiadały już utrzymane w duchu sentymentalizmu dzieła J. Grassiego, które prezentowane zostały w Sali Oświecenia. Oprócz wspólnej romantycznej postawy dzieła zgromadzone w Sali II charakteryzuje brak wspólnego „klucza stylistycznego”, zróżnicowane oblicze stylowe. Nazarenizm Stattlera sąsiaduje z akademicką doskonałością formy Rodakowskiego i Simmlera, rzymsko-francuski rodowód Suchodolskiego zestawiono z niezwykle indywidualną twórczością Michałowskiego, stanowiącą główny akcent Sali. Najważniejsze problemy nurtujące epokę, takie jak: walka o wolność, samotność, anonimowe bohaterstwo, bohaterstwo, patriotyzm symbolizuje wyeksponowana na wprost wejścia Somosierra.

Dzieła zgromadzone w Sali II łączy zatem: romantyczna nastrojowość; romantyczna ikonografia, zwłaszcza w duchu narodowo-wyzwoleńczym: wybitny przywódca (Napoleon), szlachetny bohater walczący o wolność i najwyższe ideały rewolucyjne: wolność, równość, braterstwo (Dembiński, Kościuszko, ks. Józef), anonimowy żołnierz walczący o wolność kraju, zarówno o rodowodzie szlacheckim, jak chłopskim (Krakusi). Reprezentowane są obrazy wielkich indywidualności polskiego malarstwa romantycznego (Michałowski, Kwiatkowski, Rodakowski i Grottger) oraz działających na początku wieku artystów mniejszego formatu, niezwykle popularnych w swojej epoce ilustratorów ówczesnych wydarzeń historycznych (M. Stachowicz, T. B. Stachowicz, J Suchodolski).

W sali znalazły się poza tym wybrane przykłady portretów pędzla P. Michałowskiego, a także pejzaże J. N. Głowackiego, A. Płonczyńskiego, T. Kwiatkowskiego jako przykład rozbudzenia zainteresowania malarstwem krajobrazowym, głównie rodzimym. Wnętrze katedry na Wawelu S. Świerzyńskiego prezentuje popularną wówczas tematykę oscylującą wokół ukazywania tzw. miejsc serdecznych, niezwykle istotnych dla narodowej historii i kultury.